Созақ ауданының әкімі Салыхан ПОЛАТОВ: «Халық қажетін өтеу – бірінші кезекте»

-Салыхан Сабырұлы, облыста өз қолы өз аузына жетіп отырған бірден бір аумақ – Созақ ауданы. Соған қарамастан жергілікті жерде ауыз су мәселесі күн тәртібінен толық түспей келеді. Қазірдің өзінде 10-ға жуық елді мекенге ауызсу құбырлары тартылмаған. Оның себебі не? Аудан басшысы ретінде бұл мәселенің оябын табуда қандай жұмыстардың орындалуына ықпал ете алдыңыз?
– Ауыз су мәселесі бізді де біраз алаңдатқан. Созақ ауданы бойынша 35 елді мекеннің 23 елді мекенінде орталықтандырылған ауыз су құбырлары жүргізілген. Дал қазіргі таңда, 23 елді мекенде тұратын халық саны – 49250 адамды яғни, аудан тұрғындарының 79,2 пайызын құрайды. Шолаққорған ауылдық округінің Ақшам, Теріскей елді мекендері мен Таукент кентіндегі саяжайды тәулігіне 24 сағат сумен қамту мақсатында жобалау-сметалық құжаттары
дайындалып, мемлекеттік сараптама қорытындысы алынды. Сарыжаз, Балдысу, Қарабұлақ және Басбұлақ елді мекендерінің жер асты суын зерттеу жұмыстары жүргізіліп, жыл соңына дейін қорытындысы алынатын болды.
Биылғы жылы аудандағы орталықтандырылған 6 елді мекенге, яғни Шаға, Қайнар, Абай, Ақсүмбе, Көктөбе, Раңға су құбырын жүргізуге облыстық бюджеттен қаржы қаралған. Қазіргі таңда құрылыс жұмыстары жүргізіліп жатыр. Ол жүзеге асатын болса ауданның 82 пайызы таза ауыз сумен қамтамасыз етіледі. Алдағы жылдары қалған ауылдарға су жеткізу толықтай шешіледі десек, қателеспейміз. Ал, қалған Қозмолдақ, Балдысу, Қарабұлақ, Басбұлақ елді мекендерінің жер асты су қорлары зерттелуде.
– Ауданда ауыз судан бөлек өзге де коммуналдық мәселелер бойынша атқарылып жатқан (газ, жарық) жұмыстар қандай? Ағымдағы жылы аудан халқын көгілдір отынмен қамтамасыз ету бағытында бастапқы сатыдағы жұмыстардың қолға алынатындығы айтылған. Бұл игі мақсатты жұмыстардың барысы қандай?
– Жалпы ауданды газдандыруға байланысты біздің тарапымыздан барлық жұмыстар тиісті деңгейде жүргізілді. Созақ ауданына газ құбыры желісін жүргізу Жаңатас қаласындағы «ЕвроХимҚаратау» ЖШС-ның химиялық кешеніне дейін жоғары қысымды газ құбыры құрылысы нысанына қосылу арқылы жүзеге асырылады.
Жаңа жоба бойынша «Береке» жауапкершілігі шектеулі серіктестігімен қосымша келісім-шарт жасалып, жобалау-сметалық құжаттамалары әзірленіп, мемлекеттік сараптамаға тапсырылды.
«Шымкент» магистралды газ құбырлар басқармасы «Интергаз Орталық Азия» акционерлік қоғамынан, «КазТрансОйл» АҚ Шығыс филиалынан, облыстық энергетика және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық басқармасынан, «Шымкент-транстелеком» филиалынан, «Қазақтелеком» АҚ «Алыспен байланыс» бірлестігі №11 магистралдық байланыс және теледидар желісі техникалық торабынан және электр энергиясымен қамтуға «ОңтүстікЖарықТранзит» ЖШС-нен техникалық шарттар алынды.
Аудан елді мекендерін табиғи газбен қамтамасыз ету үшін жобалау-сметалық құжаттарына жергілікті бюджеттен 78 млн. теңге қаржы бөлінді. Ал, аудан орталығы Шолаққорған ауылының ішкі жүйелерін газдандыру жұмыстарына облыстық бюджеттен 27 млн. теңге қаржы бөлініп, жобалау-сметалық құжаттамалары жасалып, мемлекеттік сараптамаға жіберілді.
– Сіз осыдан біраз уақыт бұрын журналистерге берген кезекті бір сұхбатыңызда аудан халқының төрт түлікті баптаудағы қарқыны көңіл тоғайтпайтынын айтып өттіңіз. Осы жайында кең талдау жасасаңыз?
– Созақ ауданы 1928 жылы құрылды ғой. Сол кездегі санақ бойынша бұл өңірде 1 миллионға тарта уақ мал басы болған екен. Иен даланың бәрінде мыңғырған мал, төрт түлігі сай өңір болды. Күштеп ұжымдастыру мен ашаршылық жылдарында Созақта ғана емес, қазақ даласында мал саны азайып кетті. Одан кейінгі 1960 жылдары 40 шағын ұжымшар бірігіп, іріленген 10 кеңшар құрылды. 80-ші жылдардың ортасында мал басы қайтадан 1 миллионға дейін жетті. Ірі қара 20 000, түйе 30 000, жылқы 50 000 болды. Аудан негізінен аграрлы бағытта дамыды. Бірақ республикада ең артта қалған 30 ауданның қатарында болды. 1990 жылдардағы қиын-қыстау заманда мал басы азайып кеткен болатын. Бүгінде мал басын қайта көбейтуді қолға алдық. Мәселен, өткен жылмен салыстырғанда мал басы 104-106 пайызға өсті. Мемлекеттік «Алтын асық», «Құлан», «Сыбаға» бағдарламасын жыл сайын межеден аса орындаймыз. Осының бәрі мал басының көбеюіне септігін тигізіп отыр. Бүгінде ауданда 35 093 мүйізді ірі қара, 15 581 бас жылқы, 11 273 түйе, 340 000 мыңдай қой-ешкі бар. Асыл тұқымды қаракөл қой шаруашылығын сақтап, дамытып отырған кооперативтер бар. Қазақ қашан да қой бағып, оны баптауды жетік меңгерген халық. Мені аудан халқының төрт түлікті баптауы емес, мал басының азайып кеткені алаңдатады. Сұрағыңыздағы сұхбатта мен осыны меңзеген болатынмын. Біз алдағы уақытта бұл олқылықтың орнын толтырамыз. Бүгінде аудан халқы мал басын көбейтуге жұмыс жасап отыр. Созақтың етінің қандай дәмді болатынын өздеріңіз де жақсы білесіздер.
– Бүгінде Созақ ауданында өндірісі өрге басқан, түтіні түзу шығып жатқан өндіріс орындары, олардың облыс, республика экономикасының дамуы жолындағы алар орны туралы толыққанды мәлімет бере кетсеңіз…
– Ауданда «Қазатомөнеркәсіп» акционерлік қоғамының ірілі-кішілі 9 кәсіпорны бар. Оларда 10 мыңға жуық адам жұмыс істесе, соның 7 мыңға жуығы Созақ ауданының азаматтары. Аудан бюджетінің 65-70 пайызын осы кәсіпорындардан түскен кіріс құрайды. 2000-шы жылдардың бас кезеңінде компанияның әлеуметтік саладағы қызметтерінің барлығы аудан әкімі мен «Қазатомөнеркәсіп» АҚ басшысы қол қойған меморандум шеңберінде жүзеге асырылатын. Кейіннен келісім-шарт облыс әкімімен жасалатын болды. Бұл үрдіс 2010 жылға дейін жалғасты. Әрбір үш жылда орта есеппен 1-1,5 млрд. теңгедей қаржы қаралып, негізінен мектеп, балабақша, спорт кешендері, емханалар салынып тұрды. Соның арқасында ауданымыз бойынша «Инкай» бірлескен кәсіпорны Тайқоңырдан, «Катко» БК Шолаққорған, Тасты ауылдарынан балабақша құрылыстарын салды. Мерекелік шараларда, Жеңіс мейрамы, қарттар күні, 8 Наурыз әйелдер мерекесінде сый-сияпаттар жасап тұрады. Тұрмысы төмен отбасыларға көмектеседі. Уран өндіретін компаниялар есебінен шағын спорт алаңшалары салынуда.
Ауданға инвесторларды көптеп тарту және олардың инфрақұрылым мәселесін мемлекеттік деңгейде шешу мақсатында аймақта жалпы алаңы 50 гектар жер телімін құрайтын индустриалды аймақ құрылған. Бүгінгі күнге дейін жалпы құны 1 млрд. 204 млн. теңге құрайтын 5 жоба іске қосылып, жұмыс жүргізуде. 2018 жылдың 7 айында индустриалды аймақта 644,7 млн. теңгенің өнімі өндіріліп, аудандық бюджетке 41 млн. 300 мың. теңге қаржы түсті.
– Тұрғын үй салу үшін жер телімін алуға кезекке тұрған азаматтар бар ма? Ал, жалпы, тұрғындарды баспанамен қамтамасыз ету мақсатында қандай жұмыстар қолға алынды?
– Аудан көлемінде тұрғын үй салуға жер алуға кезекте тұрған азаматтар жоқ. Дегенмен, Жеткеншек мөлтекауданында 120 гектарға инфрақұрылым тартылып, 350 жер телімі жіберілді. Қазіргі таңда Жер кодексіне сәйкес өтініш берген адамдарға веб-портал арқылы, халыққа қызмет көрсету орталығы арқылы жер телімдері берілуде.
Сондай-ақ, Шолаққорған-Жеткеншек бағытында 2 қабатты 14 үй cалу жұмыстары қолға алынды. Президенттің бес әлеуметтік бастамасында айтылған «Әрбір отбасына баспана алудың жаңа мүмкіндіктерін беру» бағыты бойынша Шолаққорған ауылынан 10 пәтерлі 2 тұрғын үй, Созақ ауылынан 10 пәтерлі 1 тұрғын үй құрылысының жұмыстары басталды.
– Өзіңіз облыста құрылыс саласын басқардыңыз. Созақ ауданының 90 жылдығы қарсаңында қандай құрылыс нысандарын ашасыздар? Құрылыс қарқыны қалай?
– Бүгінгі таңда аудан көлемінде 632 млн 320 мың теңгенің құрылыс – монтаждау жұмыстары жүргізілуде. Аудандық 417 178 миллион теңгеге өз қаржымызға Балдысу елді мекеніндегі жүз орындық орта мектептің құрылысы басталды. Сол секілді Құмкент ауылындағы спорт кешенінің ғимаратын қайта құру құрылысы, қатты тұрмыстық қалдықтарды тастайтын полигон құрылыстары жүргізіліп, пайдалануға берілді. Алдағы уақытта да іске асырылатын жобалар аз емес. Енді соларға аз-кем тоқталып өтсем. Шолаққорған ауылының бас жоспарының жалпы аумағы 2200 гектарға ұлғаяды. Аудан орталығында жаңадан салынатын көп қабатты тұрғын үйлердің егжей-тегжейлі жобасы жасалды. Шолаққорғаннан салынатын спорт сарайы, үш қабатты елу төрт пәтерлі тұрғын үй, екі қабатты он пәтерлі тұрғын үй, бір қабатты тұрғын үйлер, екі қабатты тұрғын үйлер, үш жүз, алты жүз орындық мектептер құрылысы, аудан көлемінде Ақсүмбе, Балдысу, Шаға, Раңатада төрт медициналық пункттің құрылысы жүріп жатыр. Созақ ауылында №1 кәсіптік колледждің құрылысы осы жылдың қарашасында пайдалануға беріледі деп жоспарлануда.
Шолаққорған, Созақ ауылдық округтерінде бюджеттік қызметкерлерге арналған қызметтік тұрғын үйлер салынуда. Сызған ауылдық округінен демеушілер есебінен 13 шақырымды құрайтын «Шұқырой» каналының лотоктары күрделі жөндеуден өткізіліп, шаруаларға су берілуде. Облыстық құрылыс басқармасына Суындық, Ақұйық, Қостөбе, Раң, Райстан бес су қоймасын салуға ұсыныс енгізілді.
Қоғам қайраткері Сұлтанбек Қожановтың 125 жылдығына орай музей құрылысына бюджеттен қаржы бөлінді. Ақсүмбе елді мекеніндегі мектеп құрылысын салуды жоспарлап отырмыз. Асқар Сүлейменов атындағы орта мектебіне қосымша ғимарат құрылысын салу үшін конкурс жарияланды. Мұндай құрылысты Әлия Молдағұлова мектебінде келесі жылы жүргізу жоспарлануда. Сонымен қатар Тәкен Әлімқұлов, Сүгір Әліұлы, Ыбырай Алтынсарин, Сұлтанбек Қожанов атындағы орта мектептерінің қосымша құрылыс жұмыстарын салу үшін мемлекеттік сараптамадан өтуге тиісті құжаттары тапсырылды. Қарақұр, Жартытөбе ауылдық округтерінде саябақтың құрылыстары басталды. Жуантөбе, Сызған округтерінде жарықтандыру жұмыстары жүргізілуде. Сонымен қатар, ауданда Шу, Қыземшек, Таукенттегі үш мәдениет нысандарына күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілуде. Шолаққорған ауылдық округінде екі саябақ құрылысы және Алтынсарин мектебіндегі аллеяға қайта құрылымдау жұмыстары басталды. Ауданның мерейлі 90 жылдық тойы аясында, спорт ғимаратын, спорт алаңшасын, медициналық пункт пен жекеменшік балабақшаның лентасын қиятын боламыз.
– Салыхан Сабырұлы, Созақ ауданындағы 5 киелі нысан атап айтқанда Таңбалы тас ескерткіші, Хақназар хан кесенесі, Қарабура кесенесі, Баба Түкті Шашты Әзіз кесенесі, Созақ қалашығы «Қазақстанның киелі жерлері» жобасы бойынша арнайы әзірленген республикалық тізімге енгізілді. Қаншама тарихты ішіне бүгіп жатқан осы нысандардың маңызы туралы тағылымды өз аузыңыздан естігіміз келеді. Бұл жерде қандай тарихи оқиғалардың ізі бар? Осы нысандар туралы тарихта қандай аңыз-әпсаналар қалған?
– Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласында Қазақстанның киелі жерлерінің жобасын ұсынған болатын. Бұл жоба еліміздегі қасиетті орындарды және қастерлі жерлерді сақтауға, әрі елдің туристік инфрақұрылымын дамытуға мүмкіндік береді. Ауданымызда өзіңіз айтып отырғандай республикалық тізімге 5 киелі нысан енді. Олар – Таңбалы тас ескерткіші, Хақназар хан кесенесі, Қарабура кесенесі, Баба Түкті Шашты Әзіз кесенесі, Созақ қалашығы. Бұл айтылғандардың барлығыда қазақ халқы үшін өте маңызы бар тарихи құнды, қасиетті нысандар. Биылғы жылы сіздердің әріптестеріңіз арқылы осы нысандар БАҚ беттерінде, әлеуметтік желіде жиі насихатталды. Соның нәтижесінде, бұл нысандарға қызыққан адамдар саны да артып отыр. Ауданның туристік әлеуетін дамытуға таптырмайтын жоба. Алдағы уақытта біз бұл бағыттағы жұмыстарды жандандыратын боламыз. Ал, киелі орындардың қасиеті, маңызы өте зор. Баба Түкті шашты Әзіз туралы көптеген аңыздар бар. Ол қасиетімен Ислам дінін осы өңірге таратқан адам дейді. Оның аты қазақтың «Алпамыс батыр» жырында көрінеді. Баба түкті Шашты Әзіз кесенесіне тағзым етіп келушілер арасында тек қазақстандықтар ғана емес, көршілес жатқан елдер Өзбекстан, Қырғызстан, тіпті Ресейден де ат терлетіп, дұға ететіндер бар. Таңбалы тастарымыз сонау қола дәуірінен сыр шертеді. Онда 3,5 мыңға тарта таңбалы тасымыз бар. Олар сол дәуірдегі адамдар өмірінен, тұрмысынан хабар береді. Теріскейдің аяулы ұлы Асқар Сүлейменовше айтсақ «Созақ мінезі… Созақ дария… Созақ қария» ғой. Тұнып тұрған тарих. Киелі жерлердің картасына енбеген Ақбикеш мұнарасы, Ысқақ баб кесенесі бар. Алдағы жылдары оларға қайта жаңғырту жұмыстары жүргізіледі.
– Өткен айда Түлкібас ауданы өзінің 90 жылдық тойын думандатып атап өтті. Айтулы күн қарсаңында ауданда біраз нысандар ашылып, бірқатар ғимараттар жаңарды. Жуырда Сіздер де ауданның 90 жылдығын атап өткелі жатырсыздар. Төрге шыққан тоқсан жылдықта аудан халқын қандай көзайым жаңалықпен қуантқалы отырсыздар?
– Аудан 1928 жылы Теріскей өңірін мекендеген 6 болыс ел мен Жылыбұлақ болысы негізінде құрылды. Биыл ауданның құрылғанына 90 жыл толып отыр. Одан бөлек, теріскейдің таланттылары Тәкен Әлімқұлов пен Төлеген Момбековтің 100 жылдығы, Бәтима Батырбекованың 90 жылдығы, Асқар Сүлейменовтің 80 жылдығы ауданның мерейтойымен қатар келеді. Созақтықтар қашан да аяулы ұлдарының есімдерін құрметпен еске алады. Біз жыл бойы бұл есімдерді есте қалдыру мақсатында дөңгелек үстел, тәрбиелік сағаттар, кештер, жазба ақындар мүшәйрасын, көркем сөз оқу шеберлерінің байқауын, күйшілер сынын өткіздік. Аудан болып барлығы бір кісідей атсалысты.
Ал енді бәрін қорытындылар мерекелік кешті 11-12 қазан күні өткіземіз. Созақтың арғы-бергі тарихын ұлықтайтын, зерделейтін «Созақ – жыр, Созақ – сөз, Созақ – өнер» атты ғылыми-теориялық конференция өтетін болады. Республикалық ақындар айтысы өткізілмек. Бірнеше құрылыс нысандарын ашуды жоспарлап отырмыз. Ауданның жетістіктерін қамтитын деректі фильм көрсетіледі. Қазақтың тойына сән беретін ұлттық спорт түрлерінен де жарыстар ұйымдастырылады. Танымал өнер жұлдыздарын қамтитын гала-концерт болады. Қадірлі қонақ ретінде ғалымдар, ақын-жазушылар, журналистер, ауданға еңбегі сіңген азаматтар шақыртылып жатыр. 90 жылдық той мерекесінде 22 нысан ашуды көздеп отырмыз. Олар: көше спорты нысандары, футбол алаңшалары, спорт ғимараты, балабақша, саябақ. Жалпы демеушілер есебінен 265 млн. теңгеге спорттық нысандар ашылады. Қазір талай тарихты басынан өткерген әулиелі теріскей өңірінің тойын аудан болып өткізуге қызу дайындық үстіндеміз.
– Сұхбатымызға алып-қосар пікіріңіз бар ма?
– Әрине. Мәселен, Созақ ауданы Кеңес дәуірі тұсында республикада ең артта қалған 30 ауданның қатарында болды. Қысы суық, жазы ыстық. Әлеуметтік нысандардың барлығы да саман кесектен жасалған-тын. Жолы ойдым-ойдым аудан болатын. Бұл өткен ғасырдың 60-80 жылдардағы кезең. Ол заманмен қазіргі кезді салыстырып қарауға да келмейді.
Тәуелсіздік алған жылдардан бермен қарай ауданымыз дамудың жаңа жолына түсті. Жаңадан мектептер мен медицина мекемелерінің жайлары, балабақшалар мен шағын орталықтар, мәдени ошақтар салынып, заманауи үлгіде көптеген әлеуметтік нысандар бой көтеріп, халықтың игілігіне берілді. Тұрғын үйлер жаңарып, ауыл, елді мекендердегі ішкі және күре жолдар жөнделді. Шағын және орта бизнес қарқынды дамып, индустриалды аймақ өркен жайды.
Өңіріміздегі жерасты қазба байлықтарының мол көзі ашылып, қуатты өндіріс орындары бой көтеріп, шетелдік, отандық инвесторлар тартылып, ірі біріккен
кәсіпорындар ашылды.
Бүгінде 90 жылдық тойдың қарсаңында ауданымыз өндірісі өрлеген, шаруашылығы шалқыған облыстағы көшбастаушы аудандардың біріне айналған. Мұның бәрі Тәуелсіздігіміздің, Елбасының салиқалы саясатының арқасы.
– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан:
Қыдыр ҚАЛИЕВ.