ЕЛІМІЗДЕГІ ЕҢ ЛАС ҚАЛАЛАР БЕЛГІЛІ БОЛДЫ

Қазақстан – кең байтақ даласы бар, әртүрлі табиғи ресурстарға бай мемлекет. Алайда соңғы онжылдықтарда елде экологиялық тепе-теңдік бұзылып, қоршаған ортаға зиян келтіретін бірқатар күрделі мәселелер туындауда. Бұл тек табиғатқа емес, халықтың денсаулығы мен тұрмыс сапасына тікелей әсер етіп отыр. Жыл өткен сайын Қазақстан қалаларындағы ауа сапасы барған сайын нашарлап, өзекті мәселеге айналған. Жағдай әсіресе қай жерде қиын, экология неге нашарлайды және онымен қалай күресуге болады?

Атмосфералық ауаның ластануы — Қазақстандағы, әсіресе ірі өнеркәсіптік қалалардағы басты экологиялық мәселелердің бірі. Терең тыныстап дем алу кей қалаларда арманға айналған. ҚР Экология министрлігі мен Қазгидрометтің жаңа деректері де көңіл көншітпейді. Қалалардың кейбірі ауасының ластығы бойынша бір орында тапжылмай тұр, енді бірі өте жылдам солардың қатарына қосылып жатыр. Осыған дейін антирейтингтің басында тұрған Өскемен мен Теміртау біріншілікті бүгінде Астанаға берген. Қазгидрометтің ақпаратына сәйкес, соңғы бес жылда ауаның ластануының тұрақты жоғары деңгейі Қарағанды, Алматы, Ақтөбе, Теміртау, Өскемен және Астанада тіркелген. Ауа сапасының нашарлауына өнеркәсіптік кәсіпорындардың шығарындылары, жылу электр орталықтарының жұмысы, ескірген тазарту қондырғылары және автомобиль себеп. Осыған байланысты, мысалы, елордада ауа PM-2,5 және PM-10 бөлшектерімен, көміртегі оксидімен және азот диоксидімен уланған. Қарағанды, Теміртау және Өскеменде оларға күкірт диоксиді, аммиак, күкіртсутек, фенол және басқа да зиянды қосылыстар қосылады.
2025 жылдың ақпаны бұған дейінгі антирейтингті тағы бір мәрте растады. Ластану деңгейі «өте жоғары» қалалардың тізіміне Алматы, Атырау, Қарағанды, Теміртау, Талғар және Сәтбаев кірді. «Ластанудың жоғары деңгейі» санатына Астана, Өскемен, Түркістан, Жітіқара, Құлсары, Жаркент және Кеңқияқ кенті енді. Ал «ластану деңгейі жоғары» елді мекендердің ішінде Ақтау, Ақтөбе, Семей, Петропавл, Шымкент және тағы 16 қала бар. Осы орайда, 2025 жылдан бастап Қазақстан экологиялық талаптарды қатаңдатады. Яғни елдің 28 ірі кәсіпорны үшін шығарындылар, төгінділер және қалдықтарды көму үшін төлемақы мөлшерлемелері екі есеге ұлғайды. Елімізде ірі өнеркәсіптік кәсіпорындардың шығарындыларына мониторинг жасаудың автоматтандырылған жүйесін орнату жұмысы аяқталуға жақын. Қазірдің өзінде 91 кәсіпорынның 72-сі жүйеге қосылған, ал талаптарды сақтамағаны үшін 36 компанияға 17,3 млн теңге айыппұл салынды. Бұл әкімшілік жазаның бір бөлігі ғана.
Экологиялық бақылау бойынша 2024 жылдың 12 айында экологиялық заңнаманы сақтау бойынша 1 080 тексеру жүргізілді, 2 888 заңбұзушылық анықталды, 1 820 ұйғарым берілді. 2 404 әкімшілік айыппұл салынды, оның ішінде жалпы сомасы 31,4 млрд теңге болатын 2 076 айыппұл өндірілді. Шаруашылық қызметті тоқтата тұру туралы сотқа 45 материал жолданды, оның 35-і сот шешімімен қанағаттандырылды. Алайда, сарапшылардың пікірінше, айыппұл салу арқылы мәселе шешілмейді. Кешенді тәсіл қолға алынуы қажет, олар — газдандыру, өнеркәсіптік шығарындыларды қатаң бақылау, экологиялық көлікті дамыту және кәсіпорындарды жаңғырту. Егер бұрын экологтар жекелеген қалаларға қатысты мәселе көтеріп, дабыл қағатын болса, қазір ол жалпыұлттық сипатқа ие болды. Өйткені бірқатар қалада ластану қауіпті деңгейге жетті және жедел әрекет етуді қажет етеді.