ӨСІМДІК МАЙЫНЫҢ ӨНДІРІСІ ӨСІП КЕЛЕДІ

Қазақстан – ауыл шаруашылығы қарқынды дамып келе жатқан ел, оның ішінде өсімдік майын өндіру саласы да маңызды орын алады. Елдегі кең байтақ жерлер күнбағыс, рапс, зығыр және соя өсіруге қолайлы, бұл өз кезегінде өсімдік майын өндіру әлеуетін арттырады. Қазақстанда өсімдік майын өндіру үшін негізінен күнбағыс, рапс, зығыр және соя өсіріледі. Әсіресе, Шығыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан және Қостанай облыстары майлы дақылдарды өсірумен танымал. Соңғы жылдары экологиялық таза және табиғи өнімдерге сұраныстың артуы бұл салаға жаңа мүмкіндіктер ашуда.

Осы тұста ресми деректерді тарқатсақ, 2024 жылы майлы дақылдар алқабы 2,9 млн га дейін жеткізілді. Майлы дақылдар егістіктерінің ең көп алқаптары Солтүстік Қазақстан (жалпы егіс алқабының 23,3%), Қостанай (23%), Павлодар (12,5%), Абай (10,2%), Ақмола (9,2%) және Шығыс Қазақстан (7,7%) облыстарына тиесілі. ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі баспасөз қызметінің хабарлауынша, майлы дақылдардың өнімі 3,3 млн тоннаны құрады, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 53%-ға артық. Осы көлемнің 1,8 млн тоннасын күнбағыс құрады. Өсімдік майы өндірісі өсуін жалғастыруда. Қазақстанда жылына шамамен 4 млн тонна шикізатты қайта өңдеуге қауқарлы 88 кәсіпорын жұмыс істейді. Олар негізінен Шығыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан және Абай облыстарында шоғырланған.
2024 жылы барлығы 753 мың тонна өсімдік майы өндірілді, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 12%-ға артық. 2025 жылғы қаңтар-ақпанда өндіріс көлемі 2024 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда 26,7%-ға, яғни 124,8 мың тоннадан 158,1 мың тоннаға дейін ұлғайды. Оның ішінде күнбағыс майы өндірісі 22,4%-ға, бұл дегеніміз 113 мың тоннадан 138,2 мың тоннаға дейін ұлғайды. Өткен жылы өсімдік майы экспортының көлемі 582,1 мың тоннаны құрады, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 12%-ға артық. Өнімдер ҚХР-да жоғары сұранысқа ие, Өзбекстан, Тәжікстан, Ауғанстан, Қырғызстан, Латвия және Түрікменстан елдерінде экспорт үлесі жалпы көлемнің 42,4%-ын алады. Қайта өңделген өнімдердің экспорттық әлеуетін арттыру үшін Қазақстан Қытаймен ынтымақтастықты дамытуды жалғастыруда. Қол қойылған санитарлық және фитосанитарлық талаптар хаттамалары майлы дақылдарды қайта өңдеу өнімдерін экспорттау үшін қосымша мүмкіндіктер ашады.
Сондай-ақ май саласының бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін АӨК субъектілерін, соның ішінде майлы дақылдарды қайта өңдеу кәсіпорындарын субсидиялау бағдарламасы бойынша қолдау көзделген. Осы бағдарлама шеңберінде қаржы институттарымен айналым қаражатын толықтыруға қарыз шарттарын жасасқан кәсіпорындар жеңілдікті кредиттер ала алады, бұл саланың одан әрі дамуына ықпал етеді.