ІСТЕРДІ ҚАРАУДА АЛҚАБИЛЕРДІҢ ҚАТЫСУЫ АРТЫП КЕЛЕДІ

Бүгінгі қолданыстағы сот жүйесі тақыр жерден пайда болған жоқ. Оның тарихы тым тереңде жатыр. Ол көне заманғы бәтуалы билер сотының  заңды жалғасы. Тәуелсіздіктің ширек ғасыры ішінде  сот жүйесі аяғынан тік тұрды. Бұл жетістікке жетуде сол баяғы қолмен тарқатылмас түйіндерді озық ой, өткір тілмен шешкен билер соты мен кеңестік замандағы  соттардың орны ерекше екенін айтпай кетуге болмас.

Тәуелсіздік алған жылдан бастап Елбасы сот жүйесін дамытуды назарға алып, нақты істерді қолға алып келеді. Мәселен, 1995 жылы бүкілхалықтық референдумда қабылданған Конституция негізінде судьялардың қызметі тұрақты болды. Егемендік алған алғашқы жылдары судьялардың барлығы сайланатын болса, ендігі кезекте бұл үрдіс тоқталылып, тәртіпке келтірілді. Яғни, судьялар
Президент жарлығымен тұрақты түрде қызметіне тағайындалып және Президент жарлығына сәйкес жұмысынан босатылатын болды. Сот жүйесі даму жолына түсті. Талай-талай тірліктердің түзелуіне негіз болған реформалар бастан өтті. Солардың бірі 1998 жылы Конституциямызға қылмыстық сот ісін жүргізуге алқабилердің қатысуы туралы өзгерістің енгізілуі болды. Бірақ еліміздің сол кездегі экономикалық жағдайларына байланысты сот әділдігін атқарудың мұндай тәсілі бірден жүзеге асырылмады. Ол тек 9 жыл өткеннен соң, яғни 2007 жылдан бастап жұмыс істей бастады. Бірақ сол уақыт аралығында біз бұл реформаны қалай жүзеге асырудың нақты идеясын түзіп, тиімді жолдарын зерттеп, зерделеп, оны тәжірибеге енгізудің оңтайлы оябын дайындадық. Соған сәйкес 2007 жылы елімізде «Алқабилер туралы» арнайы заң қабылданып, алқабилер институты жұмыс істей бастады. Заңға сәйкес алқабилер жаза тағайындауға қатыса алады.
Бұл халықтың тікелей сот ісіне араласуын білдіреді. Сот ісінің төрелігіне халықтың қатысуын қамтамасыз еткен бұл реформа демократиялық стандарттарға сай келетін жүйе-тін.
Мемлекет басшысы Нұрсұлтан
Назарбаев Ұлт жоспары бес интитуционалдық реформаның 21-қадамында: Алқа билер соты қолданылатын салаларды кеңейту қажет. Заңды түрде алқа билер соты міндетті түрде қатыстырылатын қылмыстық істердің категорияларын анықтау қажеттігі айтылған болатын. Оңтүстік Қазақстан облыстық соты осы мақсаттағы жұмыстарды жүргізуде межелі көрсеткіштерге қол жеткізіп отырған жағдайы бар. Мысалы, 2016 жылы облыс соттарында 5102 қылмыстық іс қаралған. Алқа билердің қатысуымен қаралған қылмыстық істердің саны 27,2 %-ға көбейген.
Былтыр Қазақстан Республикасы судьяларының VII-съезінде мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев:
– …Оң халықаралық рейтингтерге және сот төрелегін жүзеге асырудың сыртқы жақсы көрсеткіштеріне қарамастан бір шешетін мәселе қалып отыр – ол соттар мен құқық қорғау органдарына жұртшылық сенімі дейгейінің жетімсіздігі. Оған қазақстандықтардың жоғары мемлекеттік инстанцияларға, Президенттің өзіне дейін шағымдануы дәлел, оларда соттар мен құқық қорғау органдарының шешімдеріне арыз-шағымдар бар, кейде тіпті, судьялар корпусы өкілдері мен құқық қорғаушылардың адалдығы мен сатылмайтындығына күмән да келтіріледі, -дей келе, 2016 жылдың 10 айында азаматтар мен ұйымдардан заңдылық пен құқық тәртібі мәселелері бойынша Президент Әкімшілігіне түскен арыз шағымдардың саны 7 мыңға жуықтағанын мәлімдеген болатын. Сөйтіп сот қателіктерімен әділ емес сот шешімдеріне жол бермеу туралы тапсырманы нығырлап айтқан-тын.
Осы ретте облыста 2016 жылы алқа билердің қатысуымен өткен қылмыстық істердің 2015 жылмен салыстырғанда анағұрлым арта түскенін тағы бір тілге тиек ете келе оның азаматтардың сот билігіне деген сенім мен құрметті қалыптастырудың негізгі алғышарттарының бірі екенін баса айтқымыз келеді.

«Уақыт»-ақпарат.