ОҢТҮСТІКТІҢ БАС ПОЛИЦЕЙІНЕ БӘРІБІР МЕ? немесе Жанат Сүлейменов Елбасы нұсқауына қарсы ма?

Осы мерзімнен сәл ғана бұрын өткен Жаңғырту жөніндегі ұлттық комиссия жұмысының мәселелеріне арналған кеңесте Президент: «Бірқатар мемлекеттік органдарда «командалық ауыс-түйіске» байланысты басшылық құрамның ауысу деңгейі жоғары екені байқалады» деді. Жалпы бүгінге дейінгі талай-талай жиындарда да командалық әдіс-тәсілмен жұмысқа қатысты мәселе аз көтерілген жоқ. Тіпті, Н.Назарбаев алтыншы шақырылымдағы Парламенттің алғашқы сессиясында: «Қазақстанда шенеуніктердің командалық ауысу тәжірибесіне тоқтады. Бірінші басшының ауысуымен артынан, бізде топ болып ауысатын тәжірибе болғаны рас. Егер былтырғы үш айда 1 722 шенеунік осындай тәсілмен қызмет ауыстырған болса, биыл ол барлығы 90 болды» — деген болатын.

Командалық әдіске сан мәрте тиым болса да, «өз адамын» сүйреп жүретіндер әлі де бар көрінеді. Қарамағындағы қызметкерлері топ-тобымен қылмыстық жауаптылыққа тартылып, қамалып жатса да, «сүттен ақ, судан таза» болып, қызметі көтеріліп кеткен ОҚО Ішкі істер департаментінің басшысы Асқар Оспановтан кейін Оңтүстік полициясы департаментінің тізгінін қолға алған Жанат Сүлейменовтің келуімен жаңа, әрі тың өзгерістерге үміттенгеніміз рас. Әзірге полиция полковнигі Жанат Қуанышұлы жоғары деңгейлі оң көрсеткіштерімен ешкімді қуанта алмай отырғандығы өткір шындықтың көшін бастап тұрғаны рас.
Есесіне өзінің командасын жинақтауға берік бел шешкенін аңғару қиын емес. Оған Отырар аудандық ішкі істер бөліміне Қызылорда облысынан командалық тәсілмен Мұхтар Әбілдаевты алдыртуы дәлел бола алады. Әбілдаевты Шымкентке ғана тартқан жоқ. Бұған дейін Қызылордаға да алдыртқан. Оған дейін Көліктегі ішкі істер департаментінде де бірге қызмет атқарған. Сонымен, өзінің ізінен қалдырмайтын, әсіресе полицияға жұмысқа қабылдау саласын сеніп тапсыратын Мұхтар Шардарбекұлы деген кім болды соншалық? «Неге Сүлейменов Әбілдаевқа құштар, неге сүйрелеп жүр?» деген орынды сұрақтың туындайтыны рас. Оңтүстік Қазақстан облысы аумағында Әбілдаев секілді тәжірибелі басшы азаматтың табылмауына сол Сүлейменов қандай жүйелі түсінік берер екен? Енді осыған орай біршама мәселелердің қазіргі ахуалын, хал-қадіріміздің жеткенінше шүбәсіз зерделеп көрелік.
Қызылорда облыстық ішкі істер департаментінде М.Әбілдаевтың кадр басқармасын басқарғанын білеміз. Астанадан Сыр еліне қызметі ауысқан Ж.Сүлейменовке жергілікті полиция қызметіндегілерден кадр қызметін басқаратын маман табылмады дегенге сену қиын әрине. Дұрысы сенімді адамы болмады деу сәл-пәл келетіндей. Оның үстіне бізде, әсіресе, Оңтүстікте полицияға жұмысқа кірудің заңда көзделген ережелерінен тыс «басқалай себептері» жетеді. Басқалай себептерге жұмысқа таныс арқылы және сыйақы беріп кіру жатады. Бізде «ақша беріп жұмысқа кірдім» дегенге емес, «полицияға жұмысқа мені тегін алды» дегенге таң қалады. Соған қарағанда, қалың жұртшылық «ақшасыз полицияға жұмысқа кіру болады» дегенге сенбейді. Арғысын өзіңіз бағамдай беріңіз. Соған қарап, кадр басқармасы басшысы лауазымына өзінің артынан адам ертіп келген департамент басшысының әрекеті осындай күмәнға жетелейді. Әрине, дәл осылай екен деп нақтылаудан аулақпыз. Оқырманның қазір көзі ашық, көкірегі ояу. Нақты өмірдегі көріністі біздің суреттеуімізсіз-ақ түсініп алады. Өйтпесе, Астанадан Әбілдаевты Қызылордаға алдыртуға қандай басқа себеп бар дейсіз?!.
…Сүлейменовтің департамент басшысы, ал Әбілдаевтың кадр басқармасы бастығы лауазымында отырғанда Қызылорда облысы бойынша қанша адам қызметке тұрды және іріктеу заңды болды ма дегенге жауап іздеп, сұрақты зерделеп алуға әбден болады. Қызылордалық әріптестермен жолығып, алдағы уақытта журналистік зерделеу жүргізсек деген ойымыз да жоқ емес. Оны келер күндердің еншісіне қалдырып, әзірге басты тақырыпқа қайта оралайық.
Айтпақшы, осыған дейін Әбілдаевтың Қызылордадан Шымкентке департаменттің кадр басқармасы басшысы лауазымына келетіні айтылған. Ол қауесет негізсіз де емес. Тек бірден тағайындауға реті келмеген болу керек. Алдағы уақытта Отырардан кадр басқармасы басшысы қызметіне жайғасып жатса, таң қалмаңыз. Мұны Қызылордада жүргенде-ақ, Әбілдаевтың өзі бір туысына: «Сүлейменов Шымкентке барды. Жуырда кадр басқармасына барып қаламын» дегенін біз де естігенбіз. Шындығы, бір әділдігі бұл әңгіме ол кісі Отырарға қызметке келгенге дейін болған.
Алдымен Әбілдаев деген кім? Осыған аз-кем тоқталып өтсек. Мұхтар Шардарбекұлының сонау Кеңес дәуірі жылдары Жамбылдың Жаңатасындағы ОБХСС қызметкері болғанын сол жылдарғы қызметтестері Әнуар Байдуллаевтан, Данияр Мұсаевтан шамалы естігенім бар. Ол әңгімелерден Мұхтар Әбілдаевтың белсенділер қатарында емес, жай қатардағы инспектор болғанын, аса көзге түсе қоймағанын аңғарғанмын. Нақты өзімнің таныс болған кезім, ол Оңтүстік-Шығыс Көлік полициясы департаментінде болды. Біз бір басқармада қызмет атқардық. Мұхтар Әбілдаев Өзіндік қауіпсіздік басқармасы басшысы да, мен осы басқарманың аса маңызды істер жөніндегі аға тергеушісі лауазымында болдым. Екеуміз де полиция подполковнигі шенінде едік. Алғаш әділ басшы ретінде көрінгісі келген кісінің уақыт өте келе, шынайы бет-бейнесі ашыла түсті. Айтпақшы осы өзіндік қауіпсіздік басқармасына басшы болғанға дейін, ол бірнеше ай сол департаменттің Көші-қон полициясы басқармасы басшысы қызметінде болыпты. Кейін қызметі ауысқанда, артынан өзінің сенімді өкілдері саналатын екі бірдей қызметкер Нұржан Құдабаев пен Алмас Төлегеновты ертіп келгені бар. Ал Алматыдағы көлік полициясы департаментіне Шу қалалық ІІБ бастығы лауазымынан ауысқанын білеміз. Жалпы, басшылық лауазым дегенде Әбілдаевтың салымы бар. Ол жағынан Алла жарылқаған екен. Талай жерде бастық болды. Артынан ере келген екі қызметкер бастықтың жеке тапсырмаларымен көп жүретінін сол кездегі қызметтегілер жоққа шығара қоймас. Сондықтан, үнемі жеке тапсырмада жүретін оларға деген басшының қабағы да оң. Кемшілігіне де кешіріммен қарайды. Олай дейтінім, бірде басқарма басшысының орынбасары Альберт Майоровқа жекелей тапсырма берді.
– Альберт, жедел уәкілдердің қызметтік құжаттарын тексеріп, маған баяндаңыз, — деді.
Артынша-ақ, екі қызметкердің жұмыс көрсеткішіндегі кемшіліктері тізілген баянат Әбілдаевтың қызмет столында жатты. Бірі Данияр Ергебековке қатысты, екіншісі Алмас Төлегеновке қатысты баянат. Біріншісі қылмысты әрекетті жедел әшкере ете білетін білікті қызметкер, бірақ шындық сөз айтамын деп бастыққа жиі жақпай қала беретіні бар-тын. Екіншісі министрліктегі біздің басшылықты әуежайдан жеке көлігімен күтіп алып, шығарып салып жүретін, бастықтың «көзі һәм құлағы» еді. Әбілдаевтың жеке тапсырмаларын бұлжытпай орындайтын Алмасты бастық марапатқа ұсынды да, ылғи қара жұмыста жүретін адал қызметкер Даниярға құжат жинақтап, тәртіптік шара көрілсін деп Астанаға хат жолдады. Мұны естіген Даниярдың ұнжырғасы түсіп, жұмысқа деген ынтасы жоғалды. Ал кемшілігі бола тұрса да, бастыққа «приближенный» болғандығы арқасында ғана Алмас марапатқа ұсынылды. Онысына ыңғайсыздық сезінбейтін ол – «менің кінәм жоқ» дегендей кейіпте жүрді.
Жұмыс болған соң, ұрыс-керіс, айғай-шу да қатар шығып қалып жатады емес пе. Осындай бір отырыста мен:
– Мәке, кемшілік екі бірдей қызметкерден анықталса да, неге біріне марапат, екінсішіне сөгіс – деп сұрақты төтесінен қойдым. Жедел қызметкерлердің жұмысына берілген бағадан мені бейхабар деп ойлаған Мұхтар Әбілдаев: «Сен қайдан білесің оны? Бірінде кемшілік көп, екінішісінде көрсеткіші басым» — деп соқты. Осының алдында ғана осы әділетсіздік жайлы жедел уәкілдердің өздері екі баянатты да маған көрсеткен еді. Соның көшірмесін қолына ұстаттым. Оқып шықты. Сөзбе-сөз бірдей. Кемшілігі де тең. Аздап таң қалып, «разберемся» деп қойды. Есесіне маған шүйлікті. Сарыағаш стансасына басшылық лауазымға барар жолымды бөгеді. Шымкентке тергеу бөлімшесіне басшы болып кеткелі тұрғанымды естіп, жоқ жерден ілік іздеп, тағы да тиым салды. Не керек, мұндай жағдайда бастықпен ары қарайғы қызметте абырой таппаспын деп, басқа қызметке ауысып кеттім.
Айтпақшы Әбілдаев басқарған басқармада тергеуші болып жүргенімде, бастықтың артынан бір материал пәле боп жабысқаны есімде. Қысқаша қайырсақ, ол Шу қалалық полиция бөлімін басқарған уақытта сондағы бір тергеушіге жүк көлігіндегі ұрланған айғақты затты (мәшине толы металл не құрылыс заттары, нақты есімде жоқ) өзінің үйіне апаруға нұсқау береді. Прокуратура тексеру жүргізіп, Әбілдаевтың қызметін асыра пайдаланғанын әшкерелейді. Үстінен құжаттар жинақталып, іс бірде ашылады… бірде қысқарады… Алматыда отырса да, жамбылдықтар Әбілдаевтан жауап алады. Ақырғы бір жауабына мен көмектестім. Оған өзі сұранды. «Мына материал пәле болды, артымнан келеді де тұрады» деген соң, тергеуші сұрақтарын маған беріңіз дедім де, отырып жазып шықтым. Сонда өзінің атынан мен жазып шыққан жауап алу хаттамасын оқып шыққан Әбілдаев: «Жақсы жазыпсың, енді құлағыма тыныштық болатын шығар, — дегені бар. Артынша ісі шындығында басылып, түпкілікті тыншып кетті.
Тағы есте қалған мына бір оқиға да оқырманды қызықтырар деп ойлаймын. Екі қызметкерге қатысты пікірімді жиналыста айтқан күні, кабинетте бір құжаттың көшірмесін жасап отырдым. Кеңсеге Әбілдаев кіріп келген уақытта мен әлгі құжатты неге екені есімде жоқ, папкаға емес, костюмімнің ішкі қалтасына салыппын. Соны байқаған ол менен күдіктеніп, «ана жасырған не қағаз, қане көрсет» деп үрейленгенін байқадым. Құпия дәнемесі жоқ болса да, мен қырсығып не құжат екенін оған сол күйі көрсетпей қойдым. «Сізге еш қатысы жоқ» — дедім. Сол күні кешкісін мен жұмыстан кеткен уақытта, өзіне сенімді жедел уәкілдің біріне тапсырма беріп, басқармада сақталатын қылмыстық іс қозғаудан бас тарту құжаттарының барлығын көлікке артып, әлгі жедел уәкілдің үйіне апарып тастапты. Негізі қызмет орнында сақталуға тиісті «отказной материалдар» еді. Бір құжаттың көшірмесін жасап отырған мені көріп, бұл «менің артымды қазуға ыңғайланды ма» дегені ме, білмеймін, әйтеуір солай жасағанын естіп-білдім. Не керек, өзін әшкере ететін деректерден қорықты білем. Соған қарағанда қорқуға негіз болғаны ғой. Менен аяқ тартып жүргені бір жағы мен үшін дұрыс болды. Көп кешікпей өзім де ауысып кеттім. Ауысуға қажетті барлық құжаттарыма кедергісіз-ақ қол қойып берді. Жұмысқа қабілетті қызметкер ретінде маған оң мінездеме де жазып берді. Менен құтылуға асықты білем.
Мұхтар Шардарбекұлы жайлы білетін аз-кем тұстар осылар. Қанша жерден басшылық қызметте болса да, өзі орысшаға шорқақ. Әрине, орысшаны білмеу қазіргі уақытта әбестік емес. Шымкент пен Жамбылда немесе Қызылордада орыс тілін білмеудің қажеттілігі аса сезіле қоймас. Тіпті қажеттілік те аз болар. Ал енді сол жылдары Алматыда отырған шағында, Астанаға телефон арқылы жауап берген уақытта қатты қиналатыны есімде. Себебі Ішкі істер министрлігінде отырған көп қазағың ана тілін жетік біле бермейтін. Телефон арқылы селектор да орысша өтетін. Сондайда терлеп кететін. Жамбыл облысына Жаманбаев басшы болып келген уақытта, алдына кірген Әбілдаевқа генерал ары қарай бірге қызметтес бола алмайтынын емеурінмен жеткізсе керек. Артынша Алматыдан жаңа қызмет орнын тапқан ол шудағыларға жайған қоштасу дастарханында: «Зимобат будем здес» — дейді. Онысы мен аз уақытқа кетіп барамын, күзге қарай қайта кеп қаламын, осында қыстаймыз дегені екен. Оны жамбылдық әріптестермен отырғанда естіген едім. Араларында нақышына келтіріп, жіңішкелік белгісінсіз, екпінін айнытпай Мұхтардың дауысымен салып беретіндері бар. Мұхтардың өзі Шымкенттің тумасы бола тұра маған және Ергебековке қатыстырып бірде: «Опшы, шымкенттіктерді жұмысқа алмау керек» — дегені бар. Өзін Жамбыл облысында көп қызметте болғанын ерекшелеп, Шымкентте қызметте болмағаныма шүкір деп қоятын. Созақтан-ақ шыққан азаматтың айтқаны осы. Енді Отырарға басшы болып жайғасты. Келесі кезекте облыс орталығына жылжу ойында бар.
Мұхтар Шардарбекұлын қайта көрмедім. Бәлкім одан бергі өткен уақытта ол кісі кемелденіп, тәжірибесі толысып, бұрыңғыдан күшті басшыға айналған да болар. Кім біледі?!. Бірақ, қанша жерден тәжірибелі болса да, департамент басшысы Жанат Сүлейменовтің Әбілдаевты артынан қалдырмай мұрнынан жетектеп жүргені түсініксіз. Сәйкестік дейін десең, келіңкіремейді. Астана қаласында Көлік полициясы департаментін басқарған уақытында Әбілдаевты басқарма басшысы етті. Мейлі, лайықты бағасы болар. Сүлейменов Қызылордаға ауысқан сәтте, артынан Қызылордаға алып барды. Жай ғана емес, кадр басқармасына бастық етіп. Қызылордалық қызметкерлермен қызметке тағайындау жасай берсе болмас па, болады әрине. Бірақ ішкі сырын яки құпиясын айта алмайтын болар?!. Сол үшін де Әбілдаев керек болған болар, кім білсін! Енді Оңтүстік Қазақстан облысына басшы болып келген шағында, Әбілдаевты тағы ертіп келді. Әзірге Отырар ауданына. Негізі кадр басқармасы басшысы лауазымына әкелемін деген уәде болған дейді ұзын құлақ. Оны уақыт көрсетер. Сондай дейміз-ау, командалық тәсілмен жұмыс істеуді доғарыңдар деген Президент пәрмені Сүлейменовке қатысты емес пе екен? Әлде министрлікте оның қолдаушысы бар ма? Министр Қалмұханбет Нұрмұханбетұлы мырза дәл осы мәселеге шынайы шындықпен не дейді екен?
Шымкентте «Сыбайлас жемқорлық тоқтады, полицияға ақшасыз кіре аласыз, конкурс бәрін анықтайды» — дегенге сіз сенесіз бе? Егер кадр басқармасына Әбілдаевты тағы әкелер болса, таза жұмыс болады дегенге өз басым сенбеймін. Әзірге осы. Сүлейменов пен Әбілдаев қатар жүрген Қызылордадағы қызмет баспалдағына, сондай-ақ Астанадағы бірге қызмет атқарған кездеріне алдағы уақытта бөлек шолу жасайтын боламыз.

Ерлан ҚУАНДЫҚОВ, Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі.

ЭКСПО-2017 – озық үлгілер паш етіледі

Елордада ЭКСПО-2017 халықаралық мамандандырылған көрмесінің жалауы желбірейтін тарихи сәтке санаулы күндер қалды. Орталық Азия елдерінде, тіпті ТМД мемлекеттері ішінде ең алғаш рет Қазақстанда өткізілгелі отырған бұл жаһандық шараға Елбасы
Н.Назарбаев «Өзінің ауқымы жөнінен ол Дүниежүзілік экономикалық форум, ал туристерді тарту жағынан Олимпиада ойындары немесе футболдан өтетін әлем чемпионатымен бара-бар» деп баға берген болатын.

Жаһандық шара маусымның 10-мен қыркүйектің 10-ы аралығында самалды Сарыарқа төсінде «Болашақтың энергиясы» деген тақырыппен өтеді. Көрмеге келетін қонақтардың саны 5 млн.-ға жуықтайды деп күтілуде. Олардың 15 пайызын шетелдік туристер құраса, қалған 85 пайызы қазақстандықтар болады деп жоспарлануда. Әлемнің 115 елі мен 18 халықаралық ұйымнан өкілдер қатыспақ. Аталған көрмеде энергия сақтау технологиясы, күн, жел, теңіз, мұхит және термальді су тәрізді баламалы энергия көздерін пайдаланудың дүниежүзілік жаңалықтарын көрсетуге екпін беріледі. Өз кезігінде бұл тәжірибе дамыған 30 елдің қатарына қосылуды межелеп отырған Қазақстанның озық технология арқылы экономикалық өсу мен инфрақұрылымдық дамуды қолға алу тетіктерін жетілдіре түседі.
Қазіргі таңда 7 млрд.тан астам тұрғыны бар төрткүл дүниеде ең өзекті тақырыптың бірі – жаһандық жылыну үрдісінің белең алып, энергетикалық тапшылық мәселесінің күн санап күрделене түсуі болып отыр. Сондықтан да ұрпақ болашағы жаңғырмалы қуат көздеріне тікелей байланысты. Ал ЭКСПО-2017 көрмесінде баламалы қуат көздерін өндіріске енгізудің озық үлгілерін терең меңгерген елдердің тәжірибесі паш етіледі.

«ҚОНАҚ КЕЛСЕ – ҚҰТ»

ЭКСПО-2017 көрме кешеніне әлемнің әр түкпірінен келген жұрттың Қазақстанның өзге де қалаларына ат басын бұруға қызығушылығы зор болатыны сөзсіз. Мамандар көрме кезінде оңтүстікке 150 мың саяхатшы ат шалдыруы мүмкін екенін алға тартуда. «Қонақ келсе құт» деген. Өз кезегінде бұл жергілікті бюджетке қосымша қаржы түсіретін болады. Ең бірінші кезекте саяхатшыларды 45 әулиелі жері бар киелі кент Түркістан қызықтыратыны сөзсіз. Меймандарды көне қаладағы ЮНЕСКО-ның мәдени мұралар тізіміне енгізілген Қожа Ахмет Ясауи кесенесіндегі құнды жәдігерлермен қатар, күмбезді құрылыстың жалпы тарихы мен архитектурасы бірден баурап алатыны аян. Сонымен қатар саяхатшыларды тасын түртсең тарих сөйлейтін көне Отырардағы Арыстанбаб кесенесі де ерекше әсерге бөлейтіні белгілі. Киелі Қазығұрт тауына сапарлау саяхатшыларға ұмытылмас естеліктер сыйлайтыны тағы анық. Қонақтар тамашалайтын жерлер мұнымен түгесіліп қалмайды. Келушілер үшін «Ақсу-Жабағылы» қорығы мен «Сайрам-Өгем» мемлекеттік ұлттық табиғи паркі аумағындағы таңғажайып табиғаттың керемет көрінісін көрсетудің өзі облыс үшін үлкен мәртебе.
Бүгінде Оңтүстік Қазақстан облысы ЭКСПО-2017 көрмесіне келген саяхаттанушылардың аймақтағы сапарын сәтті етудің дайындығына кірісіп те кетті. Бұл бағыттағы жұмыс жан-жақты қолға алынуда. Мәселен, үш жүздің басы қосылған, қазақ жұрты үшін әрдайым орны бөлек Ордабасы ауданы саяхатшылар үшін туристік бағытқа Қажымұқан атындағы облыстық мұражайды, «Ордабасы» тарихи-өлкетану мұражайын, «Ордабасы» ұлттық тарихи мәдени қорығын енгізіп отыр. Келушілерге барлығы да айдан анық болуы үшін нысандардың төлқұжаты ережеге сай жазылып, тиісті орындарға ілінді. Саяхатшылар жүріп өтетін жолдар түгелімен есепке алынып, онда мүмкіндігі шектеулі азаматтардың ыңғайлылығы үшін пандустар орнатылды. Қазіргі таңда тамақтанатын орындарда санитарлық талаптардың нормаға сәйкес болуы қатаң бақылауға алынған. Бұдан бөлек, 200 қоғамдық автобусқа көрме логотипі жапсырылған. Бұл шарада Арыс қаласы да аянып қалған жоқ. Қаладағы көптеген көліктерге ілінген логотиптер халықаралық көрменің мәнісін аша түсуде.
Емдеу-сауықтыру туризмі ерекше қарқынмен дамып жатқан Сарыағаш ауданы да бұл шараның жоғары деңгейде өтуіне өзіндік үлес қосуда. Жергілікті жердегі автокөліктерге көрме логотиптері орналастырылған. 30-ға жуық ауыл округтерінде көпшілік назары көп түсетін жерлерге билбордтар ілінген. 39-туристік мекеме қызметкерлерінің шет тілінде емен-жарқын сөйлеуін жолға қоюда барлық мүмкіндіктер қарастырылып жатыр. Бұл ондағы емдеу – сауықтыру орталықтары мен қонақүйлерге барған меймандарға сапалы қызмет көрсетудің басты тетігі болатыны белгілі.

ШЫМКЕНТ ҚОНАҚТАРДЫ ШАТТАНДЫРАДЫ

Үшінші мегаполис болуға әбден лайық Шымкент қаласы ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесінің негізгі туристік бағыттарының бірі болып табылатыны белгілі. Шаһарға келген меймандарға тарихи танымдық туристік бағыты бойынша қала территориясындағы орталық мешіт, Ибрагим ата кесенесі, Қарашаш ана кесенесі мен облыстық тарихи-өлкетану мұражайы, облыстық саяси қуғын-сүргін құрбандары мұражайы, «Қылует» этно-мұражайы көрсетілмек. Бұл орындар олардың рухани сусындалуына ерекше серпін бермек. Ал экологиялық бағыт негізінде келушілер Бәйдібек би ескерткіші, «Тәуелсіздік» саябағы, «Абай» саябағы, дендросаябақ, зообақ, «Ордабасы» алаңы, Наурыз алаңы мен әкімшілік іскерлік орталығын аралайтын болады. Қонақтарға мінсіз қызмет түрін көрсету үшін әзірден аудармашы-гидтер дайындықтарын пысықтап жатыр. Қалада көрменің өтетіні туралы баннерлер ілініп, қоғамдық көліктерге көрменің төлтаңбасын жапсыру жұмыстары жоғары деңгейде жүргізілген. Алыстан ат арылтып келген қонақтардың жайлы жайғасуына «Риксос Хадиша Шымкент», «Қайнар», «Гранд Шымкент», «Алтын қазына», «Канвас» қонақүйлері сапалы сервистік қызмет көрсетуде талап үдесінен табылатыны сөзсіз. Жасыл желекке оранған сәулетті қала – Шымкент қонақтарды ерекше шаттандыратынына сеніміміз зор.
ОҢТҮСТІКТЕН 150 МЫҢ САЯХАТШЫ ЕЛОРДАҒА БАРАДЫ

Оңтүстік Қазақстан облысы кәсіпкерлік, индустриялық-инновациялық даму және туризм басқармасының мәлімдеуі бойынша ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесіне облыстан 150 мың адам баратын болады. Олардың 3750-і мектеп жасындағы оқушылар болса, 139-ы мүмкіндігі шектеулі жандар мен зейнет жасындағы азаматтар болып табылады. Қазіргі таңда көрмеге баратындардың барыс-келісін реттеу жұмысы мен жатын орындары сайланып жатыр. Аталған басқарма өкілдері көрмеге баратын адамдардың саны белгілі болғанын, ендігі кезекте оларды тасымалдау тетіктері ойластырылып жатқанын алға тартты. Алдын ала тапсырыспен Астанадағы жоғары оқу орындарының жатақханаларынан орын алып жатқанын жеткізді. Оңтүстік Қазақстаннан көрмеге баратын 150 мың адамның 15 пайызы елордаға ұшақ арқылы жетеді. Ал 110 200 азамат пойызбен баратын болады. Билеттер алдын ала брондалып қойылған. Облыстық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасы бастығының орынбасары Мақсат Мырзабаев көрмеге баратындар үшін 15-сәуірден бастап пойыз бен ұшақтарға билеттер сатылып жатқанын мәлімдеді.

КӨРМЕ БИЛЕТТЕРІ САТЫЛЫМҒА ШЫҚТЫ

Халықаралық көрмеге билеттер сатылымға шықты. Шымкенттегі «Шымкент плаза» ойын-сауық және сауда үйінде билет сататын арнайы касса 12-наурызда жұмысын бастады. Билет құны 4000, 6000, 8000 теңге. Яғни, ЭКСПО-2017 көрмесіне сатылымға шыққан билеттің үш түрлі бағада болуының өзіндік мәні бар. Егер Сіз белгілі бір мерзімге тіркелген билет алсаңыз ол үшін – 4000 теңгелік, ал белгілі бір мерзімнің демалыс күніне тіркелген билетті алсаңыз ол үшін – 6000 теңгелік, мерзімі нақты көрсетілмеген билетті алсаңыз ол үшін – 8000 теңгелік билет алуыңыз қажет. Ал егер кез келген уақытта, аптаның кез келген күнінде көрмені тамашалауға қол жеткізгіңіз келсе онда кәдесыйлық сипаттағы 20 мың теңгелік билет сатып алуыңызға әбден болады. Көрсетілген шарттарға қарай өзіңіз қалаған билетті сатып аласыз. Сонымен қатар «Жаңа талап» туристік ұйымы мен Шымкенттегі «Қазпочта», «Жолаушылар тасымалы» АҚ кассаларында билеттердің онлайн-сатылымы жүріп жатқанын біле жүргейсіз. Үйде отырып- ақ билетке тапсырыс беруіңізге болады. Бұл туралы толық мәліметті tickets.expo2017astana.com сайтына кіру арқылы біле аласыз.

«ЖАҚСЫНЫ КӨРМЕК ҮШІН»

Жалпы жұртшылыққа жүзден астам мемлекеттің мәдениетін таныстыратын бұл көрмені тамашалау қолжетімді болуы керек. Осы мақсатта Ұлы Отан соғысы ардагеріне және олардың қасында жүрген күтушілеріне билеттер тегін үлестірілмек. ҰОС ардагерлеріне теңестірілген зейнеткерлердің де көрмені тегін тамашалауына болады. Мүгедек жандар, мүмкіндігі шектеулі азаматтар, жетім балалар мен 6 жасқа дейінгі балалардың көрмеге баруы үшін ақша алынбайды. Бірақ 6 жасқа дейінгі баласын көрмеге апара жатқан ата-аналарға билет алу міндеттеледі. Ал кәмелеттік жасқа толмаған төрт баласы бар аналар билетті 50 пайыздық жеңілдікпен сатып алуына болады. Ол үшін билет кассаларында жеке куәлігіңізбен жеңілдік қарастыруды растайтын құжаттарды (яғни, баланың туу туралы куәлігін) көрсетуіңіз керек. Зейнеткерлерге, көп балалы аналарға, студенттер мен оқушыларға да арнайы жеңілдіктер қарастырылған. Бастысы билет кассаларында жеңілдік жасауға негіз болатын фактілерді растайтын құжаттарды (жеке куәлік, студенттік билет және т.б) көрсетсеңіз болды.

А.САТЫБАЛДЫ.

ОТҚА ЖАНБАЙТЫН, СУҒА БАТПАЙТЫН ЭКС-БАСШЫНЫҢ ҮСТІНЕН ІС ҚОЗҒАЛДЫ

Оңтүстік Қазақстан облысы Денсаулық сақтау басқармасының бұрынғы басшысы Жұмағали Исмаилов үй қамауына алынды. Кезінде облыстың бас дәрігері қызметін атқарған оған ҚР ҚК-нің 253-бабының 6-тарауы «Коммерциялық пара беру» және 262-бабының 3-тарауы «Қылмыстық топ (қылмыстық ұйым) құру және оны басқару, сол сияқты оған қатысу» бойынша айыптар тағылып отыр. Істің ақ-қарасын анықтау мақсатында қазіргі таңда құзырлы органдар тексеру жұмыстарын жүргізіп жатыр. Егер көрсетілген баптар бойынша Ж.Исмаиловқа тағылған айып анық дәлелін тапса оның жағдайы мәз бола қоймасы анық. Себебі аталған баптар бойынша қылмысқа бой алдырғандарға бірнеше жылға бас бостандығынан айыру жазасы белгіленген.

Жұмағали Исмаилов Оңтүстік Қазақстан облысы Денсаулық сақтау басқармасына 2009-2015 жылдары аралығында басшылық еткен болатын. Сол жылдары оған аймақтағы ауруханалардың бас дәрігерлері оның мемлекеттік сатып алу конкурстары кезінде белгілі бір фирмалардың мүддесін қорғайтынын, қол астындағы қызметкерлеріне де дөрекі екенін айтып, оны қызмет орнын босатуын талап еткен болатын. Жұмыстан кетпесе де сол кездегі облыс басшысынан қатаң сөгіс естіген еді. Бұқаралық ақпарат құралдарында оған қарата жазылған сындар да бір басына жетіп артылатын. Оған негіз де жоқ емес-тін. Себебі сол жылдары күнгейде ана өлімі кеудеге күрсін кернетер көрсеткіш те болды. Бірақ бұл кемшіліктердің барлығы оны орынтағынан кетіре қоймады. Қысқасы Ж.Исмаилов «отқа салса жанбайтын, суға салса батпайтынның» керін киді. Сөйтіп орынтағында 6 жыл тапжылмай отырды.
Исмаилов ОҚО денсаулық сақтау басқармасынан қызметтен кеткен соң, ол сол кездегі вице-премьер Б.Сапарбаевтың кеңесшісі, «Денсаулық сақтауды дамыту орталығының» бас директоры сынды лауазымды міндеттерді атқарады. 2016 жылдың наурыз айынан бастап ол кісі Алматыдағы «Ұлттық физиопульмонология ғылыми орталығының» басшысы болып жұмыс істеген болатын.
Талай жауапты қызметтердің құлағынан ұстаған Ж.Исмаиловтың ендігі тағдыры қалай өрілетіні әзірге белгісіз.

«Уақыт».

ТҮЙМЕБАЕВТІҢ «ШАТҚАЛДАР САЯСАТЫ» СӨЗДЕН ІСКЕ КӨШПЕЙ ТҰР

Әр басшының өзіндік ұстанымы, жақсы бастамасы, іске асыратын жұмыстары болады. Оңтүстік Қазақстан облысының бүгінгі басшысы Жансейіт Түймебаев мырза өзіндік бір тың бастаманы өмірге алып келуге себепші болды. Ол – «Шатқал» бағдарламасы.

Бұл табиғатты аялау, жаңа саябақтардың іргесін қалауға негізделген бағдарлама. Қазірге дейін облыс аумағында осындай бағдарлама аясындағы үш шатқал Шымкент қаласының тұрғындарына тарту ретінде ұсынды. Бұл шындығында да бұрынғы облыс әкімдерінің назарына ілінбеген, көңілден тыс қалған бір жақсы жаңалық деп қабылдағанымыз абзал.

Бүгінге дейін облыс көлемінде осы бір игі бастаманың қолдау табуы көңіл қуантарлық жағдайда емес екендігі кімді де болса ойландырады. Жоспар бойынша осындай бес үлкен шатқал биылғы жылы пайдалануға берілетіні көзделгенімен, оның дәл қазіргі сәтке дейінгі орындалу деңгейі ешкімді де қанағаттандыра алмай отырғандығы өкінішті. Басшы үлкен бастаманы көтерді, ал оған қолдау көрсететін өңірдегі қалалар мен аудан әкімдерінің бұған ықыласы селкеу секілді. Тек Ордабасы ауданында ғана осы игі бастаманың көрінісі нышан берсе, қалған аймақтарда бұл игі іс әлі қолдау таппай отырған сияқты.

Біздің бүгінгі бұл мәселеге қатысты айтпақ ойымыз – қаладағы әрбір жоғары оқу орындары мен басқармалар, департаменттер осыған келгенде енжарлық танытып отыр. Осыдан біраз уақыт бұрын М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік университетінде «Шымкент қаласының аумағындағы шатқалдарды көгалдандыру» тақырыбы аясында өткен дөңгелек үстел басындағы әңгімеде «Шатқал» бағдарламасының бірінші кезеңін жүзеге асыру жөнінде жақсы сөз, орынды пікір айтылған болатын. Бірақ бәрі де сөз жүзінде жүріп жатыр. Қазір нағыз талдың егіліп, дарақтың көгеретін кезі. Осыны көп басшылар естен шығарып жатқан сыңайлы.

Адам үшін – демалатын орын қажет. Ал оны жасау көпшіліктің өзінің қолында. Жақсы бастаманы айту бар да, оны жүзеге асыру ең басты міндеттердің бірі болуы тиіс. Сондықтан, осындай бір үлкен іске бетбұрыс жасаудағы жақсы тірлікті баянды ету үшін баспасөз, телеарна секілді көпшілік құлағдар болатын орындар арқылы насихаттау, іске қан жүгірту іспетті мәселелерді назардан тыс қалдырмай, оны әрдайым көпшіліктің санасына жеткізіп отырғанның еш артықтығы жок. Өйткені, бұл баршамыз үшін өзіміздің игілігіміз екендігін ешуақытта назардан тыс қалдырмағандығымыз бәріміз үшін игілік болар еді.

А.САТЫБАЛДЫ.

(Сурет С. Мырзалиевтікі).

ТҮРКІТІЛДЕСТЕР ТҮРКІСТАНДА КЕЗДЕСТІ

Кеше Оңтүстік Қазақстан облысында «Түркістан – Түркі әлемінің мәдени астанасы» атты іс-шарасының салтанатты ашылуы мен Наурыз мерекесіне арналған Түркі әлемінің «Наурызнама» шарасы өтті.

Түркі елдерінің тағдырын тоғыстырған киелі Түркістан төріндегі дүбірлі шараға 23 мемлекеттен келген Түркітілдес 25 ұлттан тұратын 300-ге тарта шетелдік қонақтар, халықаралық ұйым өкілдері, қазақстандық зиялы қауым және өнер тұлғалары, бұқаралық ақпарат құралдары мен оңтүстікқазақстандық тұрғындар, яғни, жалпы саны 10 мыңға жуық адам қатысты. Олардың ішінде, ҚР Мәдениет және спорт министрі Арыстанбек Мұхамедиұлы мен «ТҮРКСОЙ» Халықаралық Ұйымының Бас хатшысы Дүйсен Қасейіновтер сынды әр елдің жоғары лауазымды ресми өкілдері бар.

Іс-шараның салтанатты ашылуында сөз бастаған Оңтүстік Қазақстан облысының әкімі Жансейіт Түймебаев барша жұртшылықты Түркістанды Түркі әлемінің мәдени астанасы жылы атануымен құттықтап, осы абыройлы міндетті бірлесе өткізуге шақырды.

Мұнан соң, осынау тарихи шара барысында ТҮРКСОЙ Халықаралық ұйымының «Баспасөз сыйлығы» шетелдік және қазақстандық 15 үздік журналистке тапсырылып, мереке жалғасы әлемдік деңгейдегі концерттік бағдарламаға ұласты. Онда 500-ге жуық биші күн мен түн, жұлдыздар бейнесінде «Күн мен Түннің теңелуі және Табиғаттың оянуы» театрландырылған сазды-хореографиялық қойылымын көрсетті. Сондай-ақ, Түркітілдес халықтарға ортақ ұлы тұлғалар — Арыстан баб, Яссауи, Әл-Фараби, Қорқыт ата образдарындағы көрініс сахналанса, Қазақ хандары киелі шаңырақты көтеріп, ондағы уықтарды өңіріміздегі 20 этномәдени орталықтың өкілдері ұстауымен бейбіт еліміздегі тұрақтылық пен татулықты паш етті.

Концерттік бағдарлама барысында «Сүйінші. Шашу» көрінісі қойылды. Онда Ұлттық киімдегі аттылы жаршылар «Наурыз» келгені  жөнінде сүйінші сұрап, шашу шашты. Алаңда Түркітілдес мемлекеттерге арналған 6 киіз үй көтеріліп, Түркітілдес мемлекеттердің «Наурыз» керуені келді. Керуенде 18 түйе, 30  ат, 4 арба және Түркітілдес мемлекеттерден келген 300-ге жуық мәдениет майталмандары өнер көрсетті.

Салтанатты жиында Түркітілдес мемлекеттердің әлем халқын бірлікке, достыққа, бейбітшілікке шақыруға арнаған Үндеуі қабылданды.

ОҚО әкімінің баспасөз қызметі.

«Менің өмірлік ұстанымым — шындық»

Қалам мен қағазды серік еткен маман иесін яғни, журналистерді былайғы жұрт қоғамдық ойдың көшбасшысы деп қабылдайтыны сөзсіз. Иә, «Төртінші билік» иелерінің қоғамдағы рөлі де өзгеше. Жұрт «Халықтың көзі, құлағы һәм тілі» деп құрмет тұтатын оларды жақсылыққа жақ болып, жамандыққа қас болатын, әділдіктің туын көтеретін және сол жолда ұшқыр ойы, киелі қаламымен қасқайып тұратын белсенді топқа қосып, оны өзінше қадір тұтады. Осындай ізгіліктің иесі болу кез келгенге бұйыра бермейді. Ол үшін болған жәйтті, көрген құбылысты, түйген ойды қағазға түсірерде сөздерді шебер жымдастырып, жүйелі жаза білетін талап керек. Сондай қабілетті меңгере білген журналистер көп-ақ. Солардың бірі шымбайға қанша батса да, шындықты айтатын, өтірікке жаны қас, жамандыққа төзбейтін, жақсылыққа ағынан жарылып қуанатын белгілі журналист Әсет Әссанди десек дәл үстінен түсеміз. Жуырда ол кісімен емен-жарқын әңгімелесудің сәті түсті. Өңірде болып жатқан жаңалықтарды дер кезінде жеткізуде уақытпен санаспай жұмыс істейтін Әсекеңмен болған сұхбатты оқырман назарына ұсынғанды жөн көрдік.

— Әсет аға, сіз фейсбук әлеуметтік желісінің белсенді қолданушыларының бірісіз. Осы арқылы жергілікті жердегі жаңалықтарды жариялап, өзектілігі жоғары проблемаларды көтеріп, халықпен бірлігі жарасқан байланыс орнатып отырсыз. Көптеген оқырмандарыңызды өзіңіздің өмір жолыңыздағы еңбек өтіліңіз қызықтырады… Осы жайлы кеңірек айтып өтсеңіз.
— Бәріміз де ауыл баласымыз. Туып-өскен жеріміз де, кіндік қанымыздың тамған жері де – ауыл. Біз еңбекке ерте араластық. Әкеден жастайымнан қалып кеткендіктен, үйдің барлық жұмысы маған жүктелді. Біз үйде он шақты ірі қара мал мен 200-ден астам тауық ұстайтынбыз. Таңның атысы, күннің батысы қолым бір босамайтын балалық шақтың перзентімін. Ауыл тауқыметі ауыр ғой! Өсе келе комсомолдың арқасында Ресей Федерациясы Калинин облысындағы Селигер көліндегі Городомля аралында үлкен құрылыста алғаш еңбек кітапшамды аштым. Бұл студент кездерімдегі еңбекке араласудың алды болатын. Кейіннен Мәскеудегі Шығыс халықтары өнерлерінің мемлекеттік мұражайында біраз уақыт жұмыс істеп жүрдім. Оқудан соң елге оралып, өз ауылымдағы мектепке неміс тілі пәнінің мұғалімі болып орналастым. Өзімді түлеп ұшырған ұстаздарыммен қатарласып, иық тіресе жұмыс істеуден асқан бақ жоқ қой! Туған мектебіме жұмысқа орналасқаным сол еді, бастауыш комсомол комитетінің хатшысы етіп сайлады. Ұстаздық еткен үш жылымнан соң мәдениет саласына ауыстым. «Қажымұқан» совхозы мәдениет сарайының көркемдік жетекшісі бола жүріп, аудандық мәдениет бөлімінің автоклуб меңгерушісі болып шыға келдім. Ел Тәуелсіздігінің алғашқы жылдарынан журналистика саласына ауысып, содан бері осы саладамын.

—Сіз көтетер мәселелердің қоғамдық маңызы өте зор. Көп журналистер шымбайға батар шындықты айта бермейтінін жасырып-жауып қайтеміз… Өзіңіз бұғып қалатындардың қатарынан емессіз. Ащы шындық барлығына жаға бермейтіні белгілі. Әсіресе, билік тұтқасын ұстап отырған азаматтарға. Турасын айтамын деп туғанына жақпай қалатын кездерді жиі бастан өткересіз бе?
– Туралықты, шындықты, ақиқатты айту қажеттігін буыным қатпаған бала кезімнен бойыма әбден сіңіріп өскен азаматпын. Бұл қасиеттерді санама енгізген өз әкем болатын. Мені алдына отырғызып алып, көптеген ғибратқа толы әңгімелерін ерінбей айтып отыратын. Мен әкеме өте қатты сенетінмін және арқа сүйейтінмін. Алланың пәрменімен ғұмыры қысқа болды, кетіп бара жатқан қоштасу сәті арада қырық жылға жуық уақыт әлі көз алдымда…
—Электронды БАҚ ырғақты дамып жатқан мына уақытта сайт ашуды неге қолға алмайсыз? Оған Сіздің біліміңіз де, біліктілігіңіз де әбден жетеді. Оның үстіне фейсбук парақшасында жазған жазбалар біраз уақыт өткен соң жоғалып кетеді. Оның бір кемшілігі осы. Ақпаратты таратуда сайттың артықшылықтары көп қой…
—Ақпарат көздерінің қай-қайсысының да өз ерекшеліктері бар. Менің пайымдауымша, бірі екіншісінен артық-кем деп айту әбестік болар. Facebook әлеуметтік желісіндегі жазбалар еш жаққа жоғалып кетпейді. Олар тек қана алыстай бастайды, шын өмірдегі болып кеткен оқиғалар сияқты. Бар мәселе – оларды қайта тауып алу тәсілінде. Мен ол тәсілдерді әбден меңгерген адаммын. Сондықтан, мен үшін бұрынғы жазбаларымның қажеттілерін іздестіріп табу қиын емес. Ал, электронды БАҚ туралы айтсақ, кім айтты сізге мен сайт ашуды қолға алмай жүр деп? Бүгінгі таңда мен бір емес, үш сайт ашып отырмын. Алла жазса, алдағы айдың ішінде олар толыққанды жұмыс істей бастайды.
—Фейсбук парақшасы арқылы көтерген мақалаларыңыздың кей орамдары қоғамдық пікір туғызып жатқан жайы бар. Соның бірі – елімізге белгілі бірқатар бұқаралық ақпарат құралдарында қызмет ететін журналистердің елдігіміздің нышаны – Мемлекеттік Әнұранымызға құрметсіздік танытуын айтқаныңыз болды. Оған негіз болатын нақты дәлелдерді де алға тарттыңыз. Бұл тек Сіздің емес, біздің де намысымызға тигенінен жақсы хабардарсыз. Осыдан көптеген жанның көңіліне түскен қаяуды түзетуде тиісті сала мамандарының әрекеттері қандай болды? Ол Сіздің көңіліңізден шықты ма?
—Сіз Марина Низовкина мен Ирина Абрамованың ерсі қылықтарын меңзеп отырған боларсыз? Біз көпшілік назарына ұсынған суреттер мен бейнетүсірілімнен олардың елімізге, Мемлекеттік Әнұранымызға деген «құрметінің» деңгейі көзге бірден-ақ ұрады. Өкініштісі, арамыздағы бұндай «әріптестеріміз» мемлекеттік билікте жүрген базбіреулердің астыртын қолдауларының арқасында өз қылықтарын дұрыс емес деп мойындағысы жоқ. Керісінше, Низовкина алдымен «омыртқам ауырып тұрғаннан соң қолымды көтеруге шамам келмеді» деп жалтарды. Омыртқасы қол көтертпей тұрған Марина артынша-ақ үлкен микрофонын қолына ұстаған күйі әрі-бері шапқылап жүргенін көзіміз көрді. Кейіннен ол тіптен: «Әріптесіміз екеуміз де Ресей Федерациясының азаматымыз» дегенді алға тартты. Мәселе ушыға бастағанда бірі ғана Ресей Федерациясының, екіншісі Қазақстан Республикасының азаматы екені анықталды. Салдарынан Ирина Абрамоваға тәртіптік жаза қолданылғандығы туралы оның жұмыс орнынан арнайы хат та қолымызға тиді. Қазір Марина Низовкина да «Қазақпараттағы» жұмысынан шығарылды деген қаңқу сөз жетіп келді. Бұл мәселе республика көлеміне дейін шығып кетіп, үлкен пікір тудырғаны рас. Оның үстіне, Мемлекеттік Әнұранымызға құрметсіздік танытқан екеуінің жұмыс орындарына өз басым арнайы сұраныс хат жолдаған болатынмын. Әбес тірліктері ұжымдарында қаралып, оларға тәртіптік шара қолданылғаннан кейінгі тағдырлары мені аса қызықтыра қоймағандықтан, олардың жұмыстарынан айырылған-айырылмағандары маған бәрібір.
—Осыдан бірнеше күн бұрын сіз басшылық жасайтын «Жемқорлық – қорлық» газетінің жұмысы тоқтағаны жайлы өзіңіздің жеке парақшаңызда ресми мәлімдедіңіз. Газетіңіздің жұмысының тоқтауына себеп болған жағдайларды ашып айта аласыз ба?
—Осы газетті ашқандағы мақсатым – қоғамымызда белең алып кеткен сыбайлас жемқорлықпен аяусыз күрес болатын. Ол мақсатым біршама орындалып та жүрді. Соңғы бір-екі жылдың ішінде әлеуметтік желілердегі белсенділігімнің артуына байланысты, газетке көңіл бөлуге мүлдем қолым тимей кетті. Бұл газеттің ендігі жерде маған қажеті жоқ шығар, оны жаба салуым керек-ау деп жүргенімде «Жемқорлықсыз Қазақстан» газетін жүргізіп және сол басылымның басшыларымен қоштасып кеткен бір азамат: «Әсеке, сенсеңіз, мына газетті маған беріңіз, мен әрі қарай жүргізейін» деп өтінішін білдірді. Бұрыннан сәлеміміз түзу болғандықтан, ол ініме сенбеуге еш негізім болмады. Сол себепті газетті уақытша жүргізуді сеніп тапсырдым. Бірақ қатаң түрде ескертіп: «Қазіргі газет атын пайдаланып, ел-жұртты қорқытып-үркітіп, бопсалап, мектептер мен балабақшалардан қаражат жинап кететіндер көбейді. Мен бұған үзілді-кесілді қарсы адаммын. Бұған жол бермейсің!» – дедім. Әлгі інім: «Әсеке, мен де сіз сияқты бұндай нәрселерге қарсымын. Ол жағынан қам жемеңіз, ондай нәрсе болмайды», – деп сендірді. Өкінішке орай, арада бір ай өтпей жатып «Жемқорлық – қорлық!» газетінің атынан бір-екі адам Ордабасы ауданына барып, медицина мекемелерін бопсалай бастады. Бұл хабар маған жетісімен әлгі ініме қоңырау шалдым. Ол түк білмеген болып шықты. Бірақ, әлгі жігіттерді Ордабасы ауданынан шақыртып алды. Тағы бір ай өтер-өтпесте тура сол жігіттер Жамбыл облысының бір ауданында бопсалап, 450 мың теңге алып тұрған қылмыстары үстінде қолға түсті. Бұл жолы да менен газетті жүргіземін деп алған азамат ештеңе білмейтін болып жалтарды. Менің санама еш сыймайтын осындай теріс тірліктері туралы естіген сайын газетті жабу қажеттігі туралы ойым бара-бара беки түсті. Жалпы тойымсыздық пен ашкөздік деген жаман қасиеттер ғой! Әсіресе, ол адам бойындағы шексіз ұятсыздықпен ұласып жатса. Газет жабылған күннің өзінде басылымның атын жамылып, Ордабасы ауданындағы балабақшаларды «тексеріп» жүрген базбіреулер туралы естіп, жағамды ұстадым. Қоғам осындайларға тосқауыл қоятын мезгіл жеткен сияқты.
—Өзіңіздің шығармашылығыңызға көңіліңіз тола ма? Жалпы облыста кәнігілігіне бас иетін әріптестеріңізді атап кете аласыз ба?
—Жеке шығармашылығым туралы айтатын болсам, екі тілде бірдей өлең де, проза да, публицистика да, әңгімелер де жазатын өнерім бар. Жарық көрген бірнеше кітабым («Белая лебедь», «Төріне «Шеңгелдің» күлімдеп мен келдім», «ӘзілТАГ хабарлайды», «Есалы Жетімдер шежіресі», «Абайлаңыз, Абибуллаев!» және т.с.с.) – солардың айғағы. Бұған қоса 5-6 кітапқа жүк болардай жазбаларым тағы жиналып қалған. Өзім бас иетін шығармагерлерді атайтын болсам, ол, әрине, – Мұқағали Мақатаев, Төлеген Айбергенов, Төрекелді Байтас, Төрехан Рәмберді, Иса Омар…
—Көзі тірілердің арасынан жалғыз Иса Омарды атадыңыз? Бұл тізіміңізде басқа ақын-жазушыларға, журналистерге орын жоқ па?
—Иса Омар – менің журналистикадағы алғашқы ұстазым. Ал, журналистика саласында жүрген мүйізі қарағайдай өзге әріптестерімнің арасынан бөле-жара ешкімді ерекше атағым келмей отырғаны – мені неге атамай кетті екен деген өкпе-наз тумасын деген ойымнан. Өйткені, шығармашылығын да, адами қадір-қасиетін де құрметтейтін әріптестерім жеткілікті. Әр қайсысының қоғамда да, менің жүрегімде де орны бөлек.
—Әңгімеңізге рахмет!
Сұхбаттасқан
Талғат БАЛТАБАЕВ.

ТҮЙМЕБАЕВ ТЫНДЫРАТЫН ТІРЛІКТЕР АЗ ЕМЕС

Тек соның үдесінен шығуды ойланса

Оңтүстік – Қазақстандағы аумағы аз, халқы ең мол облыстардың бірі. Сондықтан өңірде атқарылатын тірлік көлемі басқа жаққа қарағанда көптеу болатыны түсінікті.

Әкімдік билік құрылғалы бері 25 жыл уақыт өтті. Бұл аз мерзім емес. Оңтүстік Қазақстан облысын басқаруға Марс Үркімбаевтан бастап талай жақсы мен жайсаң келді. Біреулері қызметтің де, міндеттің де оябасын тауып, абыроймен Астана асып жатса, баз біреулері абыройын ортайтып, төменге сырғанап жатты. Осыған дейінгі әкімдердің екі үлкен мәселе бойынша атқара алмаған тірліктері көпшіліктің көкейінде тұр. Оның бірі – кадрлық орын ауыстырулар сапырылысы болса, екіншісі – мерзімі жетіп, жетпей болып жатқан жергілікті мәслихаттардың депутаттарына байланысты.
Сайлау өту үшін жетекші партия «Нұр Отаннан» бастап бірнеше партия сайлауалды жұмысын атқарады. Арнайы тізімдер жасалынады. Сөйтіп нағыз сайлау додасы басталады. Республикалық деңгейдегі басшы партиялардың көшін бастаушы «Нұр Отанның» ұстанып отырған бағыты мен саяси мүддесі ол төмендеген өңір мен аймақтарда бұзыла бастайды. Бұл – шындық. Өткен жылғы наурыз айында өткізілген сайлау кезінде Елбасы Н.Назарбаев ұстанып отырған бағытқа байланысты берілген тапсырма, артылған міндеттер Оңтүстік өңірінде сыбайластық пен жемқорлыққа тосқауыл қоя алмады. Депутаттыққа «Нұр Отанның» атынан облыс деңгейінде ұсынылған кандидаттардың кім екендігі күні бұрын белгілі болды. Олардың сайланғаннан кейінгі жасаған тірліктері, сыбайластық пен жемқорлықтың өріс алғандығы сонша мәслихат хатшысының өзі қызметтік этикаға кереғар тірлік жасағаны үшін қызметтен кетсе, тағы бірінің үстінен бопсалау әрекетіне байланысты қылмыстық іс қозғалды. Дәл осындай жағдай Шымкент қалалық мәслихатында да орын алып, бір депутат пара алу үстінде ұсталып, депутаттық мандатынан айырылды.
«Нұр Отан» партиясына облыс әкімі басшылық жасап, әрі төраға, әрі өңір басшысы ретіндегі өзінің ұсынған кандидаттары осындай жағдайға барып отырғаннан кейін, «Нұр Отанның» беделі мен абыройы жөнінде не айтуға болады? Тағы да осы партияны ел деңгейінде басқарып отырған Елбасының айтқаны, партияның атынан берілген тапсырманың керісінше орындалуы, немесе келеңсіздіктерге жол берудің үлгісі жергілікті облыс әкімдерінің көз алдында жасалынып отырғандығы шын мәнінде халықтың ашуы мен ызасын тудыратындығы жасырын емес. Олардың ой-санасында сайлауға деген сенімсіздік, енжарлық пайда болғандығын кімнен сұрау керек? Енді бір айта кететін нәрсе елдің Президенті басқарып отырған «Нұр Отан» партиясына кім көрінген мүше болып қабылданып, сол саяси ұйымның атынан халық қалаулысы болып дауысқа түсіп жатқандығы елді кәдімгідей таңдандырады. Сондай сенім артқандардың арасынан жаңағыдай былықтың шығып жатқандығы шындығында да олардың көңілінде кірбің қалдыратындығын неге жасырамыз?
Біз айтылған жағымсыз жәйттерге облыстың бүгінгі әкімі, «Нұр Отан» партиясы ОҚО филиалының төрағасы Жансейіт Түймебаев мырзаны кінәлаудан аулақпыз. Партия басшысы ретінде басқаны қойып сайланған депутаттардың кімнің жақындары, қандай басшының адамдары, оның кім екендігін, бұрын не істегендігіне тексеру жүргізілсе, талай былықтың беті ашылатын еді. Өткен жылы ғана Шымкент қалалық мәслихатына депутат болып сайланған, өзі үш ай ғана «Нұр Отан» партиясының мүшесі болған ірі кәсіпкердің «Нұр Отанның» атынан сенімге ие болып, тізбеге еніп, халық қалаулысы атанғаны жөнінде біздің қолымызда нақтылы дәлелдер мен дәйектер бар. Ал мұндай белгісіз жағдайлардың қаншалықты шындық екендігін партиялық терең тексеру, зерттеу, електен өткізу болмағандықтан ешқандай ұйым нақтылы айта алмайды. Партиялық тазалық болмаған жерде – әділетсіздіктің болуы жазылмаған заңдылық. Осы мәселені өңір басшысы, партия төрағасы Жансейіт Қансейітұлы тікелей қатаң қадағалауына алатын болса, көп шындықтың беті ашылары сөзсіз.
Бізде ақсап жатқан салалардың көшін – білім ошақтары мен ағарту ісі басшылықтары алып тұр. Кадрлық мәселеде ол көптен бері шешілмейтін түйінге айналған. Бір ғана облыстық білім басқармасы қазір ұзақ уақыттан бері басшысыз тұр. Барған басшының жан-жағын талдап, екшеп, оны таразыға салып, жұмыс істеуіне мүмкіндік болған жоқ. Қалай жылдам барса, қызметтен солай тез кетеді. Қандай да бір басшыны тағайындау кезінде оның барлық деңгейдегі басшылық қасиеті мүмкіндігінше әбден зерттелуі тиіс болса, өкінішке орай ол Оңтүстік өңірінде бірқалыпты арнаға түсе алмай келеді. Түймебаевтің алдында әлі талай тірліктер тұр. Онымен толық танысып, бүгінге дейінгі өзінің алдында болған басшылардың олқы тұстарын ой сарабынан өткізіп, қайткенде де соны қайталамауға тырысқаны өзінің атына ең лайықты дұрыс тірлік болар еді деп ойлаймыз.

А.САТЫБАЛДЫ.
(Сурет А.Дидарбектікі).

ҚОҒАМДА МЕН ҚОРЫҚПАЙТЫН НӘРСЕ ЖОҚ

Мен елімізде әр заң шыққан сайын ойға қаламын, «Сондай заңға сәйкес талаптар мен орындалуы тиіс міндеттемелер басқа елдерде де бар ма екен?» деп. Бірақ бізде қабылданатын кейбір жаңа заңдар әлдебір мемлекеттердің жарғы-талаптарының жабайы көшірмесі екенін де сеземін. Жабайы көшірмесі дегенім – басқа бір елдердің тұрмыстық, болмыстық, ұлттық және өмір сүру салтына орай шығарылған заңдарын біздің білгіштер еліміздің қажеттілігіне қаншалықты сай келетініне ой жібермей, халқымыздың тұрмыстық және өмір сүру нормаларының қандай деңгейде екеніне қарамай, өзгенің «қаңсығын» таңсық етіп қабылдай салатыны. Ол жайында қанша мысал бар. Мәселен, автокөліктерге міндеттелген балалар коляскасы жайындағы заң. Кезінде басталды да, жұртты өлгенше улатып-шулатты, аяғында соны қабылдаған депутаттар беттері былш етпей «ойбай, біздікі қате болыпты» деп бипаздана үн қатты. Ақыры оның соңы сиырқұйымшақтанып, басылып қалды. Өйткені, біздің ел ондай мәдениетке, міндет пен тәртіпке, ақыр соңында қаржылық жағынан да дайын емес болып шықты.

…Мен әр істі дайындықсыз бастайтын үкіметтің осындай шешімдерінен қорқам…

Жақында Мемлекеттік автоинспекцияға қатысты тағы бір заң шықты. Ол —  автоинспекторлардың жол-жолда тұрмауы және қолдарына алатаяқ ұстап, көліктерді тоқтатуға бомайтындығы жайында қабылданды. Бәлкім бұл заңның дұрыс жағы да бар шығар. Бірақ мұнда да елеп-ескерілмеген бірнеше жәйт бар. Мысалыға алсақ, біздің қалалардың көшелері тар. Ауыл-ауылдар мен аудан-аудандарды жалғайтын, тіпті облыстық, республикалық маңызы бар жолдардың да оңып тұрғаны шамалы. Оның үстіне әккі шопырлар инспектордың қолмен тоқта деп жасаған ишарасын өтірік байқамайтыны аян. Осындай әрі тар, болмаса ой-шұқыры көп, одан қалса, сапа талабына сай етіп салынбаған жолдың үстінде ереже бұзған автокөлікті аңдып жүрген инспектор қасынан зуылдап өткен тәртіп бұзушыны қуып берсе, не болатыны белгісіз ғой. Өйткені басқа көліктер сығылысқан тар жолда қашқынды қуып жетуге жын қуғандай асыққан МАИ қызметкері өзі жасамаса да, өзіне сиренасын шыңғыртып, жанамалап келген көк-қызыл шамды машинадан үріккен, болмаса оған жол беруге талпынған өзге шопырлардың апат жасамайтынына кім кепіл? Бұрынғыдай бір жерде тұрып қалталарын толтыратын, «қалғып кетсек, талай пұлдан қағыламыз» деген сөзді қағида қылған «гаишниктер» мұндайда ай-шайға қарай ма? Қазірдің өзінде күнбе-күн көріп жүрміз, инспекторлар онсыз да кептеліс көшелерде әлдеқандай «қашқын көлікті» тура жол ортасына тоқтатып қойып, қозғалысты одан бетер қиындатып жатқанын. Күнде ары-бері жүргендіктен тағы бір байқайтынымыз, қай жолда да МАИ машиналары ары-бері тынымсыз зуылдап жүр. Олардың жанармайына бюджеттің қанша ақшасы кетіп жатыр. Осы заңмен инспекторлардың көлденең жүргізушіден ақша алуын тоқтатамыз деу де әбестік. «Гаишниктер» қандай да бір амалға қарсы айла табуға үйреніп алған.

…Мен еліміздегі әділет органдарының әділетсіз істері еш тыйылмай ма деп қорқам…

Жақында өз үйлерінен безіп, күн көріс нәпақа табу үшін басқа қалаларға барып жұмыс істеулеріне тура келген, одан қалды, пәтер жалдап жүрген азаматтарды тұрғылықты жерлерінде уақытша тіркеу туралы тағы бір заң шықты. Содан бері халыққа қызмет көрсету орталықтары дүрбелеңге толды. Бір аптаның ішінде сығылысқан кезектердің кесірінен екі адам ажал құшты. Осындай келеңсіздіктерді телеарналар күн сайын көрсетіп, аталмыш заңның да осал тұстарын ашып айтып жатыр. Бірақ үкімет селт етер емес. Селт етпегені былай тұрсын, ішкі істер министрі бұл нәрсені қалыпты құбылыстай қабылдайтын сыңайлы, бәрі жөн-жөнімен жүріп жатыр деп сұхбат береді. Сонда оның теледидар көрмейтіні, газет-жорнал оқымайтын болғаны ғой. Айтпақшы, біздің шенеуніктердің қаншасының газет оқып, қаншасының теледидар көретіндері белгісіз. Себебі өз басым кітап түгілі газет бетін ашпайтын талай әкімдер мен депутаттарды білемін. «Газетің, кітабың… не керегі бар маған?» деген сөзді де талайларынан естігем. Қайтеміз енді, осындайлар да ел билеп, халыққа жоғарыдан билік айтып, заң шығарып отыр ғой.

… Мен білімсіздердің таққа жайғасқанынан қорқам…

Тіркеу процестерінің басым үрдісі тек ірі-ірі қалаларда ғана жүріп жатыр. Ондағы тіркеу кезегінде тұрғандардың басым бөлігін, тіпті, түгелге жуығын кезінде ауылдардан қалаға нәпақа іздеп келген қазақтар толтыруда. Біздің үкімет әуелде «Бірте-бірте ауыл мен қала қай жағынан да теңеседі» деген. Бірақ оған негіз, бастапқы қадам жасалынбады. Ауыл адамдарын асырап, жұмыспен қамтып отыратын ауылшаруашылығы құрдымға кетті. Жер жекелер мен кәсіпкерлердің қолына өтті. Бұл да біздің ішкі жағдайымызға, қоғамдық көзқарасымызға тіпті келмейтін жер қатынастары туралы өзіндік заңдары бар әлдеқандай елдерге еліктеудің бір парасы болды. Жерді игеруге халықтың дайындығы да жоқ болатын. Осыған байланысты және үкімет жерге қатысты тиімді бағдарлама жасай алмағандықтан, жаңа жер иелері жерді баяғы колхоз-совхоздардың кезіндегідей игеруге шамалары жетпеді. Бұрын өз халқын өзі асырайтын шаруашылықтар жойылған соң, әрі жерден келетін түсім мен пайдадан қағылған қара халық содан қалаға ағылды. Халықтың белгілі бір бөлігі аштан қалмаудың қамына кірісіп, елде ішкі миграция кеңінен етек алды.
Үкімет бұл құбылысқа тағы назар салмады, яғни ауылдан қалаға көшкендердің хал-ахуалдары мен тұрмыстық жағдайларына байланысты қандайда бір шараны қолға алмады. Соның кесірінен жұмыс іздеп сандалғандар, бір күндік нан үшін қандай тірлікті болса да атқаруға дайын арзанқол жұмысшылар, одан қалса базар жағалап, қолына іліккенді сатумен айналысатын, белгілі кәсібі мен мамандығы жоқ әлеуметтік топ пайда болды. Бұлар үкіметтің қамқорлығынан шет қалып, қазіргі саясаттың «өз күніңді өзің көр» деген қағидасымен күн өткізіп жүргендер. Мұндай топтың қалада үйлері болмайтыны әркімге аян. Міне, ХҚК орталықтарында тіркеуге тұру үшін жанталасып, кезек күткендердің бір бөлігі өз баспаналарына қолдары жетпей, әр пәтерді сағалап жүргендер болса, қалғандары ауылдан қалаға көшкен әлгіндей үйсіз жүрген сормаңдай қазақтары. Қазақ үкіметінің өз халқына қатысты дұрыс жүргізілмеген саясатынан зардап шегіп, қапалықпен өмір сүріп жатқан шерлі де шерменде күйдегі топтар.

…Мен сол шерлі топ бір күні жабыла айқайлап, дүрк көтеріліп кетпесе екен деп қорқам…

Шенеуніктеріміз шикі заңды шығарып алады да, олардың іске асар кездегі олқылықтарын байқап, көріп тұрса да, «сасқан үйрек артымен сүңгидінің» керімен, тағы оны өлгенше қорғап бағады. Ішкі істер министрінің жоғарыдағыдай өзеуреуі осы сөзімізге куә. Жалпы, осы заң не мәжбүрліктен қабылданды деңіз. Терроршылардың жолын кесіп, терактіні болдырмаудың амалы деп ұғындырды оны қабылдағандар. Солай-ақ болсын. Сонда елімізде терроршылардың соншалықты көп болғаны ма, әлде билік өз халқына сенбеуге айналғаны ма? Әлде жауға айналған қазақтарды анықтайын деді ме?
Иә, айтпақшы, Қазақстаннан шет аспаған, тіпті өз ауыл, өз қаласынан басқа жаққа аттап баспаған жас жігіттердің бойына тек өздерінікін ғана жөн, ал басқаларды шайтан жолындағы адасушы кәпірлер деп санайтын сенім қайдан үйір болды? Одан қалса, жаулық ниеттегі пиғыл, жұрт арасына үрей мен дүрбелең туғызуға құштарлық, анығын айтқанда, теракт жасайтын әрекетке құмарлық қайдан пайда бола қалды? Зерделеп қарасақ, бұған – әу баста еліміздегі әр азаматтың дінге қатысты еркіндігіне шек қоймаған заң кінәлі ғой. Сол еркіндіктің арқасында дамыған елдер мен өркениетті мемлекеттер шеттеткен небір діни ағымдар бізге ағылды-ай келіп. Мұсылман мемлекеттерінің ешбірінде бір жерде шоғырланбаған исламның 72 ағымы тек Қазақстанда ғана бас құрады. Ешқандай тыйым болмаған соң сақалдылар мен қысқа балақтылыр өз уағыздарын еркін де ашық жүргізді. Енді біздің шенеуніктер ел арасына әбден сіңісіп, тамыры мен дәнін терең сеуіп әрі оңайшылықпен тазара қойылмайтын кезеңде солармен алыспақшы.

…Мен бір кезде жастарымыз орыстанып еді, енді арабтанып кете ме деп қорқам…

Қазір біз дүниежүзін алаңдатып отырған исламистердің жолында жүрген кері ағымдағы сақалды мұсылмандардан ғана үркудеміз. Ал қоғамымызбен біте қайнасып, жылдан-жылға, жоқ, айдан-ай, күннен-күнге барлық ұлттан катарларын көбейтіп жатқан, алайда дәл қазір селт еткізер бір теріс әрекет танытпай тыныш жүрген христиан бағытындағы «иоговошылдардан», «баптистерден», «евангелистерден», «мормондардан», иә, айта берсек таусылмайтын көптеген секталардың болашақта қандай тірліктер жоспарлап отырғандарынан тіпті хабарсызбыз. Осылардың мүшелері еш жерде тіркеусіз жүр деп кім айта алады? Тіпті теракт жасайды деп қауіптенетін кері ағымдағы азаматтарымыз да мекен-тұрағы белгісіз «бомждардың» қатарында жүрген жоқ. Одан кейін олар бір қалада теракт жасайтын болса, онда айлап жатып жоспар құрмайды. Құдай бетін аулақ қылсын, олардың оны жасауға мың айла табары хақ. Ендеше, уақытша тіркеу деген тек бос сандалыс, халықтың уақытын бекерге алу, әсіресе, қазақты бекер сенделту емес пе.

…Мен көпдінділікті ұстанған елдің ақыр түбінің оңбайтынын аңдамаған, халқын жоқ жерден дүрбелеңге салатын биліктен қорқам

Иә, бұлай деуімізге де негіз бар. Әйтпесе, қараңызшы, жаңа айтқанымыздай, барлық қаладағы халыққа қызмет көрсету орталықтарында тіркеуге тұрып жатқандар ылғи қаракөздер. Араларында бөгде ұлттар болса, олар қалың қазақтың көлеңкесінен аспайды. Одан да осы амалды үйсіз-күйсіз, содан соң әр қалада жұмыс іздеп, қай жерден нан тапсам екен деп сабылған, пәтерден-пәтерге ауысып қаңғыған қазақтардың санын анықтау үшін жасаса, құба-құп болар еді. Сонда «халқының әл-ауқаты артып, керемет дамып жатқан» Қазақстанның өз тұрғылықты жұртының қаншасының қандай бейшара хәлде жүргендігіне биліктегілердің көздері жетер еді.
Біздің заң шығарушы орындар еліміздің тұрғындарының бәрін құдды бір мәдениеті көтеріліп, өркениетке жеткен, қаржылық және тұрмыстық жағдайлары щешілген деп ойлай ма, қайдам, дамыған елдердің ұстанымдарын тықпылай беруден еш қайтар емес. Тіпті дамыған елдердің өзінде жоқ бағдарламаларды қабылдап, халықтың миын ашытуда. Айта берсең, ойымызға дәлел болатын қанша мысал бар. Жер туралы кодекс пен жерді сату жөніндегі жобаның өзі қазақты қандай сергелдеңге салды деңіз. Ал білім туралы бағдарлама оқу орындарын қаншама тығырыққа тіреп отыр.
Әлбетте, білім жүйесіндегі қазіргі тоқырау сырт көзге көп байқалмайды. Бірақ сол жүйенің ішіне үңіліп қарасаң, мамандары дайындалмаған оқу орындарына жоғарыдан берілген нұсқаулардың әзер орындалып жатқанын байқайсың. Ал бұл жүйенің тереңіне одан әрі үңілсең, аталмыш бағдарламаның орындалу барысы – ескі-құсқы вагондарды әлдебір өркениетті елдерге қарай қиқылдап-шиқылап, зорлықпен сүйреп бара жатқан көне паровозды еске түсіреді. Осындай жөн-жосықсыз бағдарламаны ұсынған биліктегілерге салсаң, моторы мен техникалық бөлшектері жарамсыз болса да, сыртқы тұрқы заманға сай етіліп әдемілеп сырланған сол паровозды қолмен итеріп жүргізсе де тоқтамауы тиіс.

…Мен бір күні сыры кеткен сол паровоздың күл-талқаны шығып, бөгдеге күлкі бола ма деп қорқам.

Тағы бір үлкен олқылық – біздің шенеуніктер тәуелсізіктен кейін туылған балалардың барлығын фенемон болып туылған деп есептегелі қашан. Содан ба қайдам, бірінші сыныптың математикасындағы есептердің кейбірін онша-мұнша адам шығара алмайды. Ал ондағы әдебиет, қазақ тілі сабақтарындағы тапсырмаларды көрсеңіз, бірінші сыныптың балалары ес білмей жатып, университеттік біліммен сусындап жатыр ма деген ойға қаласыз. Ең өкініштісі, қазақша «а» әрпін әлі үйренбеген балғынды үш тілді оқыту үрдісі келешек ұрпақты милау ету екені ұраншылдардың миына кіріп-шығар емес. Және бір жүрек ауыртарлық нәрсе – бастауыш сыныптарда оқитын балалардың мектепке апаратын сөмкелерінің салмағын өлшеп көріңізші. Онда салынған керексіз оқулықтар мен дәптер-құралдардың салмағы бес-асты келіден кем болмайды. Әр бала күніне осынша жүкті иығына салып, мектепке тасиды. Мұндай салмақ жас өскіннің бойының өсуіне де кері әсерін тигізері хақ. Алайда бұл жайын ойлайтын басшылар жоқ. Олардың ойынша, мектепке көп кітап тасыған, көп кітап оқыған балалардың білімі жан-жақты арта түспек.

…Мен осыған қарап, келешек ұрпақ бар тараптан майдалана түсе ме деп қорқам…

Үштілділіктің зияны мен кесапаты жайында да өз айтылған жоқ. Бірақ Білім министрі де өзінікін жөн санап, айтқанынан табандап қайтар емес. Ол аз болғандай, мектепке арналған тарих оқулықтарындағы мәліметтер совет заманындағы ғылыми тұжырымдамалардан әлі ажырамаған. Оны оқыған жас өскіннің пайымынша, бізге қарсы патша отаршылдығы болған емес, қазақтар Ресей құрамына өз еркімен қосылған. Бізді бар жаудан орыс батырлары қорғап қалған. Өткен ғасырлардағы ұлт-азаттық көтерілістер мен қазақ тағдыры үш-төрт бет немесе үш-төрт абзацқа ғана сыйып тұр.
Білім министрлігі алдыңғы жылы жоғары оқу орындарындағы техникалық факультеттерден қазақ тарихын алып тастап, тәуелсіздік жылдарындағы тарихты ғана оқыту керек деп ұйғарған. Сөйтіп бізді түпсіз, тексіз, күні кеше ғана жаралған халыққа айналдыра жаздаған. Бірақ бұған қарсы дау айтқан біраз ғалымдардан ықты ма, дереу бұл ұйғарымдарынан қайтып, оларға 1900 жылдан бергі тарихта оқытайық деп шешті. Неге өйтті десек, мұндай бағдарлама Президенттің қайбір жылғы жолдауының басты ұранына айналған «Бір – мақсат, бір – мүдде, бір – болашақ» деген қағида сөзге дөп келеді екен. Тарихты ХХ ғасырдың басынан ғана бастасақ, содан бергі ел басына түскен ауыртпалықтардың бәрін қазіргі Қазақстанда тұрып жатқан халықтардың барлығы бірлесіп бастан өткергенін насихаттайды екенбіз. Сөйтсек, бізде кірме халық жоқ, әмбесі Қазақстанның байырғы тұрғындары әрі болашақта да осындай тату-тәтті тәртіппен бірге өмір сүріп, бірге жүреміз деген тұжырым санамызға сіңеді екен. Айтпақшы, «Бір – Қазақстан, бір – халық» деген ұранды да жиі естиміз. Билік екі сөйлейді, кейде әлгі ұранды көтерсе, екінші кезекте «Қазақстан – көпұлтты, көпдінді мемлекет» деп басқаша сөйлейді. Міне, осындай тосын жоспарларымен біздің билік өз жеріндегі жергілікті ұлтты, яғни қазақты – басқалардан ешқандай артықшылыққа ие емес дегенді меңзеп отыр, онысын іске асыру үшін жанын салып жатыр.

…Мен осыны аңдағанда, келешекте қазақтар тарихы мен тілін ұмытқан дүбәрә ұлт деген атауға ие бола ма деп қорқам…

Иә, мен елде бір жаңа заң шықса, ылғи қорқып отырамын. Расында, қай заң қарапайым қазақтың мүддесі үшін қабылданып жатыр? Елдегі тыныштық, билік жиі қолданатын «ұлттардың өзара татуластығы мен түсіністігі» дегендер білген шенеунікке момын да көнбіс, қонақжай да аңғал қазақтың арқасында іске асып тұр. Енді осындай жуас халықты мезі ете беретін заңдарға қашан тыйым болар екен?

…Мен кейде ондай жағымды заңдар тіпті қабылданбай ма деп тағы қорқам…

Қандай заман болса да, жұрт аштан өлмеудің, ұрпақ өсірудің қамымен қыбырлап тірлік жасайды. Сондай тірлік жолында біреудің байып, біреудің кедейленері хақ. Алайда қай заманда да байлардан кедей-кепшік көп болған. Халық деп аталатын нағыз топ – осы кедейлер. Қазақ кедей болса да, көрген күніне шүкіршілік еткен, әлі де етеді. Бірақ үкімет мынадай заманда олармен де санасып, халыққа тиімді жұмыстар жасауға міндетті ғой.

…Мен шенеуніктердің сондай міндеттерін ұмытқандарынан және қорқам…

Жан-жаққа жіті көз салсаң, бүгінде халық өз пысықтығымен күн көріп жатыр. Ал үкімет сол халықтың күн көріс қамымен жатпай-тұрмай еңбектеніп жатқанынын біздің арқамыз дейді. Байларының бәрі ұрлық-қарлықпен дәулеттеніп жүргенімен шаруасы жоқ. «Қалайда байыңдар!» деген бастаманы алғышарт еткені қашан. Адам жоқ жерден немесе көктен түскен дәулеттен баюшы ма еді? Үкіметтен тендер алып, миллиондаған ақшаны алдымен жұмысқа емес, қара басының қажеттігіне жұмсайтын түрлі компаниялардың басшыларын «бизнесмен» дейді. Дамыған елерде «бизнесмен» деп өз кәсібін нөлден бастап, таза еңбекпен байыған адамды атайды. Ал бізде үкіметтің ақшасын, жұрттың қаржысын қымқырған, тек алыпсатарлықпен, одан қалса, халық игілігін сатқан «алаяқтар» солай аталады. Айлық жалақылары ары кетсе 400-600 мың теңге болатын әкімдер мен түрлі лауазымдағылардың 100-150 мың долларлық машиналары қайдан келіп, қос-қостан тұрғызылған зәулім-зәулім үйлері қалай салынып жатқаны жоғарыдағы ұлықтарымызды еш ойландырмайды. Себебі «қарғаның көзін қарға шұқымайды». Астарын ойлы азамат заматта түсінеді, жоғарыдағылар төмендегі жемқорлар арқылы, болмаса қолындағы билігінің арқасында байитын үрдіс бізде жиырма бес жылдан бері қалыптасқан. Бай болмасаң, әкім де, министр де басшы да бола алмайтының тағы бар. Пара алып, пара беру – қоғамымызға дендеп енгені сондай, бірінші сыныптың балаларына дейін ақшаның құдіретін түсініп алған. Осыдан келіп біздің елдің халқының санасына ақшасы мен байлығы бар адам ғана – ақылды, ал өнер, ілім-білім қуалап, ғылым жолында уақытын сарп етіп, тұрмыстық ахуалы заманға үйлеспей келе жатқан таланттарды – ақымақ санайтын ұғым сіңген. Бүгінде біздегі билік басына ақша табуға ғана таланты мен ебі бар әрі аяқ астынан еңбексіз байыған саудагерлер ғана шыққан. Ал ондайлардың халық мүддесі мен ел мұраты үшін ешқашан жаны ауырып жұмыс істемейтіні, кез келген уақытта барын дүниеге сатып жіберетін сатқын болатыны бесенеден белгілі. Бұл тұрғыда біздің билік дамыған, халқын ауқатты адамдар билейтін елдерге ұқсағысы келеді. Алайда алдымен сол елдер өткен жолдан өтіп, өз халқын өзі асырайтын жағдайға жетіп алу керектігі ойларына кіріп-шықпайды. Шенеуніктеріміздің бәрі біздің аспанда айдың енді туып келе жатқанына қарамай, сол айдың толып, жер бетін айшықты сәулелендіретін мезгілін ерте бастан орнатқысы кеп, аласұрып жүр.
Неден қорықпайын. Бәрінен қорқам. Өйткені дамып жатқан елде тұратын мен үй салсам, құрылыс материалдарының бәрі – Ресей мен қытайдікі. Үстімде түріктің костюмы, аяғымда батыс елінің бірінің аяқ киімі, көйлегім – қырғыздікі, іш киімім – өзбектікі, көлігім де шеттікі… Қайтем енді, жалаңаш әрі жаяу жүрмеймін ғой. Бірақ тілі шұбар, көзқарасы дүбәра, ұлттық намыстан жұрдай билігі бар елдегі түрлі жөнсіз бағдарламалар мен заңдардың кесірінен келешек ұрпақ бар тараптан жалаңаш һәм жаяу қала ма деп қорқам. Ең басты қорқынышым – осы…
Момбек ӘБДӘКІМҰЛЫ,
жазушы.

Шымкенттің әкімі қызметте қала ма, әлде орын ауыстыра ма?

Үлкен қызметтегі бірінші басшы жаңарған сайын жұрттың аузында алуан түрлі әңгіме айтылады. Долбарлы болжамдар болады. Кейде ғайыптан тайып, соның кейбіреуі шынымен де жүзеге асып жатады.

Оңтүстік Қазақстан облысы әкімдігіне Жансейіт Түймебаев келгеннен кейін сондай болжамдардың айтылып жатқандығы рас. Баспасөз беттерінде ел аузындағы әңгімеге өрістеп, оның ішінде Шымкент қаласының әкімі Ғабидолла Әбдірахымов турасында оны қызметтегі жылы орнынан жылжытып, басқа жаққа қызмет ауыстыратынын айтқанда, көпшілік кәдімгідей елеңдеп қалған еді. Қала мен облыстың әкімі бір кездері Президент аппаратында қатарлас қызмет атқарған адамдар. Айтылған сөздің қайсысы шындыққа бір табан жақындау екендігін жұртшылықтың түсінбей қалғаны да шындық еді. Арада айлар өтті. Бірақ қала әкімі Әбдірахымов өз қызметін бәз-баяғы, қалыпты жағдайда атқарып жатыр. Тіптен соңғы уақытта Шымкенттің әкімі облыс басшысы Түймебаевтің қасынан көбірек табылып жүр.

Қазір басшылық қызметтен ауысу соншалықты бір күрделі мәселе емес. Әкімдік таққа отырған қандай да бір басшы өз төңірегіне өзіне жақтастау, айтқанынан шықпайтын азаматтарды жинайтындығы өтірік емес. Ол үшін тек қана біраз уақыт керек секілді. Болжалданған елдің әңгімесіне азық болған болжам әзірге орындалып жатқан жоқ. Қазақстанның әне-міне дегенше үшінші шаһарына айналғалы тұрған Шымқалаға қандай әкім келсе де халықтың жағдайын жақсарту, қаланы көркейту үшін жұмыс жасағаны ең жақсы нәрсе-ау, сірә!

Қ.ҚАЛИЕВ.

(Сурет А.Дидарбектікі)